Аляксей Карпюк - Сучасны канфлікт [Аповесць, франтавы дзённік, не зусім гродзенскія гісторыі]

Пры арганізацыі партызанскага атрада мне было загадана камандзірам нашай брыгады Мікалаем Калістратавічам Вайцяхоўскім весці дзённік. Я тады з паперай дзяліцца думкамі і перажываннямі не ўмеў. Запісваў, бытта пад прымусам, неакуратна ды бессістэмна (часта заносіў на паперу звычайныя глупствы, а больш важнае чамусьці — не). Аднак і ў такім выглядзе дзённік нешта варты: у ім — подых падзей, што сталі ўжо гісторыяй. А для мяне слаба разборлівыя, накрэмзаныя простым аловачкам нататкі на трафейнай паперы — першая спроба пяра.

У любы час партызанскія запіскі маглі трапіць у лапы гітлераўцам, таму многія імёны і тэрміны я пісаў пад псеўданімамі, фразы недагаворваў, з-за чаго цяжка цяпер гэты рэбус чытаць (пісаў яшчэ яго на дыялекце сваёй вёскі), таму ён зараз можа быць толькі цікавы спецыялістам (арыгінал знаходзіцца ў парт-архіве ЦК КПБ, у асабовых справах нашай брыгады, ЦПА, ф. З6, вопіс 1, справа 20).

Пасля трапіў я на фронт і працягваў дзённік, бо адчуў у гэтым смак. Пасля першага і другога раненняў у шпіталях (агулам праляжаў 8 месяцаў) я меў шмат часу, запіскі свае дапоўніў з памяці, а канспірацыі не захоўваў, таму атрымаліся яны больш чытабельныя. У юбілейны год — 40-годдзе з дня вызвалення Беларусі ад акупантаў — прапаную іх чытачу.

Аўтар

Франтавы дзённік наводчыка 76 м/м гарматы, 756 стралковага палка, 150 Ідрыцкай дывізіі З-й ударнай арміі 1-га Беларускага фронту.

19.ХІ.44г. З Бабруйскага запаснога палка вязуць нас на Захад. Спыніліся ў Баранавічах. На станцыі – эшалоны перасяленцаў з той часткі Беласточчыны, якая адыходзіць да Польшчы. Беларусы перасяляюцца на Усход. Кожнай сям’і выдалі цэлы пяцідзесяцітонны вагон, і мужыкі заладавалі іх грунтоўна.

Мае бацькі перасяляліся напэўна не так. Гаспадарку немцы зліквідавалі. Усё нашае багацце сусед недзе перавёз у Ваўкавыск на адной фурманцы. Ад Страшава да яго – 50 кіламетраў. Мая вёска ад граніцы ўсяго кіламетраў шэсць.

Крыўдна. Няўжо ўсё так і застанецца?

20.ХІ.44г. Цэлы дзень стаім у Брэсце. Шчапаем сухія шпалы і ў кацялках гатуем гарохавы канцэнтрат. Цяпло. Свеціць сонца. Пра нямецкія самалёты ўсе і забыліся…

І тут эшалоны з беларусамі-перасяленцамі. Гэтыя з украінскім акцэнтам. Дзяўчаты з салдатамі какетнічаюць, дурэюць, вішчаць. Перасяленкі дачок ад нас адганяюць…

21.ХІ.44. Цэнтральная плошча. Лес пад Мінскам Мазавецкім. Са станцыі прыбылі пехатою. Дзе спаць? Гэта не ў партызанах, дзе кожны быў сабе галава, – дысцыпліна! Спалі пад голым небам на снезе. Я – з Яфімам Паасам у абдымку. Абодва перамерзлі да касцявога мозгу, а мо і больш.

Раніцой з’явіліся вярбоўшчыкі. Каго ўзялі ў разведку, каго – у сувязь. Яфіма – у мінамётную роту.

Камандзір разведкі нашай дывізіі[ 1 1 150-я Ідрыцкая стралковая дывізія (тут і далей тлумачэнні аўтара) ] Герой Савецкага Саюза капітан Бойчанка, выбраў мяне ў свой узвод – валодаю нямецкай мовай. Але зараз жа Бойчанка[ 2 2 Спаткаўся я з гэтым чалавекам другі раз у жыцці, калі прымалі мяне на работу загадчыкам агенцтва «Інтурыст» у Гродна (1961). В. К. Бойчанка тады ўзначальваў Усесаюзнае ўпраўленне «Інтурыст» у Маскве. ] даведаўся, што я быў у канцлагеры Штутгоф, і перадумаў. Старшыня-артылерыст са смешным прозвішчам – Задняявуліца – павёў мяне ў палкавую батарэю.

29.ХІ.44г. Я ўжо каторы дзень – наводчык 76 м/м гарматы.

15.ХІІ.44г. З раніцы да вечара прападаем на вучэннях. Сумны занятак. Капай «агнявыя», маскіруй «палкавушку» (так называецца мая гармата), хавай снарады. Толькі акуратна ўсё зробіш, акопчыкі заліжаш, замаскіруеш і: «Падаць перадкі! Гармату на іншую пазіцыю, бяго-ом!» Коні «палкавушку» адным дыхам прыпруць у другое месца, а там – усё спачатку.

Хутчэй бы на фронт. Адзіная забава – фокусы ў час начной пераклічкі ды – апавяданні бывалых батарэйцаў пра жудасныя баі ў Латвіі, адкуль прыбыў наш полк (у батарэі засталося адно восем чалавек з сарака). Сёння на пераклічцы быў мой чарод прыдумаць фокус. І я прыдумаў. Пастроілі батарэйцаў. Пасля праверкі, інструктажу старшыня спытаўся:

– Пытанні ёсць?

– Ё-осць! – крычу.

– Што ў вас, баец, слухаю!

– Таварыш старшына, чаму ваша прозвішча – Задняявуліца, а не – Пярэдняя?

– Адставіць! – не павёў і брывом маленькі энергічны вайсковец.

– Ра-азыдзі-ісь!

Старшыня, здаецца, не пакрыўдзіўся, але мне няёмка. Каторы раз пераконваю сябе ў душы, што хохмы – не мой хлеб. Лепш было сваю чаргу прапусціць, ды пасля размовы з капітанам Бойчанкам адчуваю ў сабе комплекс непаўнацэннасці. Здаецца, пра выпадак усе ў батарэі ўжо ведаюць, хаджу як падмочаны, лаўлю сябе на тым, што стараюся да хлопцаў паддабрыцца.