Аляксей Карпюк - Данута

— Кладзіся ля печы! У маёй біклажцы малако ад шалёнай каровы — пяршак! Глынеш — да раніцы нібы рукой здыме!

— Добра, толькі схаджу да начальства...

Усё раптам здалося мне малазначным, агарнула дзікае нецярпенне пабачыць Данусю: вось зараз, у гэтую хвіліну — я не мог чакаць ні мінуты!

Я накіраваўся ў зямлянку камандзіра брыгады. Не палена, зразумее і адпусціць з брыгады на два тыдні. Больш мне і не трэба... Эх, каб пусціў, панёсся б у Вільню як на крыллях!

У камандзірскай зямлянцы над рацыяй сядзела Стася. У яе пышных валасах блішчала нікеляваная палоска навушнікаў. Дзяўчына ўся ператварылася ў слых.

— У вас работа сама...— замяўся я.

— А, заходзь, Ваня, заходзь, чаго стаў на парозе?

— Я думаў, што вы...

— Ды заходзь і зачыняй дзверы, холаду напусціш! — зашаптаў камбрыг і паказаў вачамі на радыстку: — Не перашкаджай адно!..

— Мо по-отым...— не выпускаў я дзвярэй.

— Як ведаеш, упрошваць не буду. Хутчэй — туды або сюды!

— Лепш у наступны раз, таварыш камандзір! — злосны на сябе за такое бязволле, вылецеў я з зямлянкі.

Цяпер толькі я зразумеў, што па асабістай справе ніхто ў такі час не пусціць мяне ў Вільню. Смешным выглядаў бы я, каб пачаў апавядаць камбрыгу, што калісьці там меў знаёмую генералаву дачку, што з-за яе яшчэ і цяпер сохну... Ці ж не дурань я?

Здзейсніць маё жаданне дапамог выпадак. Але цяпер раскажу, што здарылася, калі я вярнуўся ў зямлянку.

8

Калі я вярнуўся ад камбрыга, хлопцы сядзелі на нарах і моўчкі глядзелі на прамерзлага да касцей партызана, які ля печы здымаў боты.

— Ваня, Зіны ўжо няма! — шапнуў нехта з цемры.

— Як няма? — не зразумеў я.

— А так, як бывае: сёння ты ёсць, заўтра цябе няма...— паясніў Трухан.

Здарылася якоесьці няшчасце, і ўсе хавалі вочы, нібы я ў ім вінаваты.

I раптам мяне прашыла здагадка. Чорт вазьмі, які я нікчэмнік — апошнія дні нават не ўспомніў пра Зіну!.. Дык гэта яе ўжо няма?!. Па спіне прабег холад, дайшоў да галавы, аж замарочыла мазгі.

— Ты прынёс гэтую навіну? — сурова спытаўся я ў незнаёмага партызана.

Ён нічога не адказаў. Толькі раскруціў памалу сырыя анучы і падсунуў ногі да агню. Калі з іх паваліла пара, ён з асалодай крэкнуў:

— Любата!

Ясна, ён. I Зіны сапраўды няма. I ніколі больш не будзе.

Вось як яна загінула.

Выканаўшы заданне, група вярталася ў лагер і заблудзілася. Партызаны вырашылі дачакацца світання, каб разгледзецца; ляглі яны і заснулі. Калі, нарэшце, развіднела, усе аслупянелі: перад імі былі амбразуры нямецкага бункера, а вакол — чысцюткае поле, толькі кіламетры за два цямнеў грэбень лесу. Што рабіць?

— Не ўпусціце момант! — кінула Зіна.

Яна схапілася і пабегла па адкрытым месцы, адцягваючы на сябе ўвагу немцаў.

Іхні кулямётчык спачатку разгубіўся і доўга не мог пацэліць. Та-ды обер-яфрэйтар адпіхнуў нагой кулямётчыка і прыпаў да станкача сам. Обера гэтага мы ведалі. Прыбыў ён сюды пасля ранення на ўсходнім фронце. Першай жа чаргой скасіў ён фігурку, і яна нерухома застыла на загоне.

З бункера ў поле сыпанулі немцы. Перавярнуўшы кованым ботам Зініна цела, обер-яфрэйтар доўга ўглядаўся ў твар дзяўчыны. Тады нагнуўся і падняў тульскую вінтоўку. Павадзіўшы пальцам па бляшках, якімі быў абіты прыклад, здзіўлена паглядзеў на салдат. Тыя толькі паціснулі плячамі. Сапраўды, было незразумела, што дзяўчына з такой зброяй збіралася тут рабіць.

— Guck mal![ 20 20 — Паглядзі! (ням.). ] — закрычаў нехта.

I толькі тады немцы ўбачылі маленькія фігуркі партызан, якія ўжо дабягалі да лесу.

Чаму так сябе паводзіла партызанка, першы здагадаўся обер. Ён толькі кінуў:

— Heldin![ 21 21 — Гераіня! (ням.). ]

Пра гэта расказаў нам сувязны з хутара, на вачах у якога адбыласа апісаная сцэна.

Потым паліцаі здзекаваліся над яе целам.

Калі я даведаўся, дзе Зіна засталася на полі, прымацаваў у наступны дзень да сядла лейцы і, калі сцямнела, ускочыў на каня. Мы былі навучаныя горкім вопытам: забітых партызанаў ворагі часта мініравалі.

Знайшоўшы цела, я асцярожна прывязаў канец лейцаў да яе рукі, сам лёг у баразну, тузануў повад і пацягнуў каня на сябе.

— Бу-ум! — раздаўся страшэнны выбух, і каня з сілай кінула на зямлю.

1

З віленскага гета ўцякло да нас некалькі хлопцаў.

— Ратуйце народ! — узмаліліся яны.— Чаго вы тут выграваеце-ся? Ведаеце, што там робіцца?!

Кожны з іх на свае вочы бачыў жудасную трагедыю дзесяткаў тысяч няшчасных людзей. Там заставаліся іхнія сем'і, а фашысты ўжо збіраліся прыступаць да ліквідацыі гета. З вялікай масы яўрэяў там не знайшлося сілы, каб па прыкладу беластоцкага ці варшаўскага гета арганізаваць супраціўленне.