Аляксей Карпюк - Карані

Хвіліну панавала цягучае маўчанне.

— А вы на танку ваявалі, на самалёце ці на чым іншым? — з катэгарычнай патрабавальнасцю, нібы ветэран яму нечым абавя-заны, нібы пажылы гэты чалавек нашкодзіў і цяпер выкручваецца, закрычаў з-за першага століка бойкі пуцалаваты хлопчык у форменным пінжачку з чырвоным гальштукам на белай кашульцы.

— Не, не на танку. I не на самалёце.

— На браневіку?

— Бэтээр цяпер называецца, не ведаеш?!

— Які там бранявік!..

— Цішэй, рабяты! Лаўрэн Яфімавіч сам нам раскажа!

Калі нашых салдат прывезлі пад Варшаву, з розных часцей прыбылі афіцэры набіраць сабе папаўненне. Перад Лаўрэнам узнік капітан з эмблемай медыцынскай службы.

«Салдат, ты родам з вёскі? Шчэ і з заходняй? Цудоўна! А лет табе сколькі? Сорак, не ашукваеш? Бо выглядаеш на ўсе пяцьдзесят. Чаму? А-а, мабыць, цябе вусы так стараць! Ладна, паверым. Калі ты з вёскі, канём, вядома, правіць можаш, карміць яго і абыходзіцца ўмееш, вучыць цябе гэтаму не трэба? Так! Ну, і цудоўна — лічы, табе пашанцавала. Забіраю ў свой медсанбат. Будзеш у мяне возчыкам — «вадзіцелем кабылы», як у нас хлопцы кажуць пра такіх. Нашая часць завецца — «Гаспадарка Копысава», як і маё прозвішча. Зразумеў? Запамятай добра — калі згубішся, так будзеш дапытвацца. А цяпер глядзі ўважліва на ўказальнікі, што вісяць на слупах, дрэвах, платах, і зараз жа ў тым кірунку — шагам марш!»

Да апошняга дня вайны Лаўрэн і праслужыў у капітана Копыса-ва. Добры быў чалавек. Справядлівы. Сумленны. Сам працавіты і гнаў да работы іншых. Аднак пра сваіх людзей дбаў — мацяркі аб іх лепш не клапаціліся б, як гэта рабіў ён. Не выпендрываўся, не чапурыўся, бы сёкня некаторыя маладыя ўрачы. А медсёстры ды ўрачыхі Лаў-рэна лічылі за бацьку. Сорамна прызнацца, але, калі трэба было каторай залезці ў чан з гарачай вадой ды памыцца, пры ім нават і раздзяваліся...

Толькі Лаўрэн адчуў, што гэтым выпешчаным, на катлетачках, грэчневай кашы ды апельсінчыках з мандарынчыкамі выгадаваным мамчыным хлопчыкам ды дзяўчаткам надта ж будзе нецікава, калі пачне ён зараз маляваць, як на цыбатым сваім возіку з высокім пад'ёмам ды з моцнымі дубовымі коламі на жалезных абадах раз'язджаў па гразі разбітых франтавых дарог. А лгаць не ўмеў.

— Э-э, на якім там «браневіку»!.. Не, дзеці. Я пры конях усяго быў.

Падумаўшы, дадаў, уздыхаючы:

— З імі мяне доля звязала на вайне. Аж на чатыры ці на пяць месяцаў.

А— рлоўскія рысакі ў вас былі, якіх у кіно паказваюць? — азваўся другі бойкі знаток з задняга століка.

— Якія там «рысакі»!.. Ашчэ і «арлоўскія», ха!.. К таму часу, дзеці, нашых коней амаль усіх падчыстую выбілі. На трафейных больш ваявалі — сабраных немцамі з усяго свету. Атрымаеш такого, а ён — бы нямко! I як тыя людзі з імі дамаўляліса?!. Бывало, пройдзе добрых пару тыдняў, покуль такая каняка пачне сяк-так разумець цябе па-руску, слухацца твайго «тпр-р-ру!», «но!», «пайшоў», «стой!» ці — «дай ногу!» Покуль уваб'еш усё гэто ў яго, то намэнчышса, што хоць ты гвалт крычы. А карысці з тваіх старанняў — мало. Толькі, бывало, давядзеш яго да ладу, а каня твайго — трах! — і забіло. Сколькі бо прайшло праз мае рукі за тыя чатыры ваенныя месяцы, дай бог памяць!

Лаўрэн хвіліну думаў.

— Гнядую кабылку — ля Пазнані снарадам угробіло. Ага, на маршы якраз, і вечарам. Шустранькая была ды разумная — бы іншы чалавек. Пачнеш да яе гаварыць, то вушкі свае адразу настаўбур-чыць, храпы тыя раздзьме ды ўважліво слухае. Бо коні, дзеці, быва-юць разумнейшыя нават за людзей, толькі ніц не гавораць. I гэтая адно сказаць нічого не магла, затое ўсё разумела лепш за нас. А цягнула як, і ўсё подбегам. Напэўно, верхавой была, а як трапіла ў абоз, невядомо. Пасля яе заімеў буланаго. На гэты раз зусім што іншае атрымаў. От, якоесьці мяло, а не конь. Клубы высокія, лапаткі доўгія, а бакі запалыя, бы ў галоднай ваўчыцы. Корміш яго, падлу, не корміш, а ён — аднолькавы. Хоць выгляд меў і люты, а быў надто ж павольны ды рахманы. Небараку пад Шнайдэнмюле цэлы правы бок вырвало. Самалёты адляцелі. Вылез я з ровіка, атрахнуўся з зямлі, падыходжу да свае фурманкі, а ён — гатоў. Нават стрэльбы не даставаў з воза. А трэцяго каня — сівого і з лысінай — ужэ ў самым Бярліне ліпай прыдавіло. Ліпа і не старая, але камлём хрыбет яму пераламало. Адно яго мало зусім помню — тыдні з два ці нават менш, бедны, у мяне і паслужыў. Праўда, раз за плячо, дурань, укусіў мяне, новую фуфаечку парваў, таму і памятаю яго шчэ. Доўго сінякі папанасіў ад яго, заразы, ой, доўго!.. Выходзіць, усяго іх тры меў.