Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— А каровам, а коням, свінням хібо не трэ яе?! — заўважыў Майсак.

— Я не гавару ўжэ пра тое, якую аграмадную колькасць патрабуюць яе розныя адушаўлёныя і неадушаўлёныя стварэнні — ад чалавека да малюсенькай казяўкі — усё жывое хоча піць і есць, а кожны харч бывае раствораны ў вадкасці!.. Пасля гэтаго, сёстры і брацця, ніхто не можа сказаці, што вады много. Яе столькі на зямлі, колькі трэ для існавання кожнай істоце: тварэц, нябось, прадбачлівы і стварыў усё мераю, лічбаю і вагою — якраз, ісцінно вам гавару!

Давідзюк і сам ведаў, што гаварыць з мужыкамі ўмее, але паспрабуй дагадзі старому. Таму ён, ужо выціраючы свой пакаты, успатнелы ад напружанкя і гарачыні, якой дыхалі яму ў твар падсвечнікі, лоб, прасачыў за рэакцыяй Альяша. А нашая Хімка на момант забылася пра свае мігатлівыя душы, запамінала кожнае слова апостала і эрудзіраваных падказчы-каў, каб потым пераказаць усё страшаўскім бабам ды мець аргументы адбівацца ад брата.

Галоўны апостал не без здавальнення пераканаўся неўзабаве, як яго слухачы ўвайшлі ўсмак.

3

Давідзюк не паспеў яшчэ перавесці дух, а Хрысціна ўжо патрабавала:

— Ляксандар, раскажы шчэ пра сонцо! Кажуць, яно большае за зямлю! Хібо можа гэто бы-ыць?.. Як жа яно ўтрымаласо б такое на небе??!

Давідзюк не спяшаў, даў магчымасць выказацца іншым.

— Вялікае, а ты што сабе думала?! — азваўся раптам сам прарок.— Глядзі, унь свечкі гараць. Аднясі іх у канец вёскі, і святло ў цемры будзе таяць!

— Будзе таяць, Ілья Лаўрэнцьявіч! — ахвотна падхапіў яго падмогу Давідзюк.

— Прарок Альяш! — паправілі апостала абураныя ўкраінцы, а вочы іхнія зноў нядобра заблішчалі.

— Ладно вам!.. Кажу — памаўчыце! — крыкнуў на іх Альяш.— Пра што мы?.. Ага!.. Свечку аднясі ў канец вёскі, і агні будуць, як зерне, а — да якіх-небудзь Плянтаў, то ўжэ і не ўбачыш яе нават адсюль! А сонцо — ого!.. Заедзь у Крынкі, і Гарадок нават, ці ў Кранштат той, і ўсюду яно свеціць аднолькаво і грэе так, хоць і там здаецца ўсё такім малым! Недарма людзі называюць яго — божым вокам!

— Правільно айцец Ілья гаворыць! — узрадаваўся Давідзюк.— Нават заедзь у Амерыку, і ў ёй гэтак жа грэе, а ўзнімеш галаву такі ж маленькі кружочак, бы ў Грыбоўшчыне, і гэтаксамо слепіць вочы, што трэ зажмурваць!

Зала ажывілася, людзі пачалі прапаведніка дапаўняць, і ніхто не заўважыў, што адхіліліся ад тэмы.

— А паглядзі, як летам прыпякае!

— О! толькі засні, паспрабуй, пасля сёмухі на сонцы — так і згарыш!

— Летам — печ страшная!

— Нават конь — які ўжэ вынослівы — і ён не вытрывае на спякоце, а прэцца ў які-небудзь куст!..

I ў царкве паміж людзьмі ўжо не стала насцярожанасці, хоць сярод слухачоў было многа чужых. Дзядзькі загаварылі, бы ў суседа на прызбе.

— Прыдумано ўсё богам ры-ыхтык! — запэўніў Ломнік.— Загаварылі пра коней. Глядзі, якое ў кабылы бывае не густое малако, бо жарабят яна прыводзіць моцнымі і дужымі, выжываюць і так! Але ты вазьмі свінню!.. Парасяты з'яўляюцца на свет хілымі ды голымі, бы мышанята, ды малако ў мацеры — як смятана, і малыя ўжэ праз пару начэй становяцца на ногі!

— Яно, вядомо, прыдумано ўсё вельмі файно! Вада, соль, расліны, сонцо, звёзды з месяцам, каб ноччу свяцілі!.. Усё карыснае,— разважыў Майсак, гладзячы пальцамі бараду.— Але Ляксандар, мне, нашто яшчэ і гэтая зараза — маланка — існуе на белым свеце, як ты думаеш, га?.. Летам, як толькі грымне, так і выглядаеш, ці не курыць дзе твой хлеў альбо абарог!.. От, каб шчэ гэтай бяды мы не ведалі!..

— Нядаўно ў Плянтах, здаецца, і хмар не было, а смальнуло Косці Лавіцкаму ў гумно! — падхапіў іншы дзядзька.— Косця і да царквы легулярне хадзіў і такі зважлівы — дзіця табе не пакрыўдзіць, а сабака яго ўсю зіму ў хляве жыве!..

Давідзюк абвёў вачыма прысутных, пашукаў памочнікаў. Не, чакалі, што скажа ён.

— Бо ў Лавіцкіх ля хутара балота. У балотнай вадзе жалеза много — калісь нават руду з яе варылі. У жалезе — магніт, а магніт прыцягвае перуны!

Мужыкі заклапочана маўчалі. Было відаць, што такое тлумачэнне іх не здавальняла.

— Ляксандар, то няхай білі б у вербы над рэчкай, а то — у будыніну на сушы! — запярэчыў нейкі дзядзька ўслых.

— Але, праўда! — падтрымалі апаненты хорам.

— Дзело гаворыць Ляксандар нам,— зноў пачаў разважаць Альяш.— Пярун — той жа самы магніт! Плянты стаяць на поўнач ад балота, і стрэлка магніта цягне на поўнач, ну? — з пытаннем абвёў стары ўсіх вачыма, ці дайшло да людзей яго тлумачэнне.— Таму і стрэліло туды, а як жа!..

У царкве запанавала поўная пашаны цішыня. Стала выразна чуваць, як дзесьці ў глыбіні залы, дзе панаваў сонны густы змрок, нейкі чалавек усхрапнуў, але ж адразу і прачнуўся ды перапалохана выгукнуў: