Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

Адным словам, каб сны тых пілігрымаў можна было чуць, Грыбоўшчына, мабыць, задыхалася б ад скавытання і енку.

Але найгорш было самым цвярозым. Такія цяпер насцярожана прыслухоўваліся з трывогай да ночы і былі сам-насам з думкамі.

За акном сумна цабаніў зацяжны дождж. Цяўкалі перад вячэрай, напаміналі аб сабе гаспадарам галодныя сабакі. Пад печчу завялі сваю манатонную песню цвыркуны. На кухнях пры газовачках гаспадары шаткавалі капусту, і пілігрымам было чуваць, як малыя падшыванцы спрачаліся з-за качаноў і морквы, як хлюпала ў гаршках, перакіпала свіная бульба і пырскі шыпелі на пліце...

Да раніцы можна было яшчэ выспацца на абодва бакі, і найболей цвярозыя заснуць не спяшаліся. Адно цяпер людзі спахапіліся, што зусім не падрыхтаваныя да зімы, а дома чакаюць не дачакаюцца такія ж самыя жэўжыкі са знямоглай бабкай і трывожна мычыць недагледжанае быдла.

З астаткамі забабоннага страху, яшчэ не смеючы нічога кепскага нават падумаць аб прароку, людзі дзівіліся з сябе, як далёка забрылі, з жахам уяўлялі разлезлую дарогу з застылымі і гнілымі лужамі, якія ім зноў мясіць і мясіць пасталамі.

Ногі аж гулі, страх і падумаць, што заўтра трэба абкручваць іх тымі самымі мокрымі анучамі! А казалі, бытта нейкая сіла ў Грыбаве знімае з ног боль, што са святога пагорка ідзеш, нібы ступаючы па небе, нібы напіўшыся гаючай вады.

Сон такіх пілігрымаў не браў. Людзі неспакойна ўздыхалі, варочаліся, шасталі саломай, масціліся так і гэтак, і не адзін з іх у распачлівым адчаі гаварыў сам сабе:

«Эх, і праўду гавораць разумныя, што сам ад сябе, халера на яго, нікуды не ўцячэш, не схаваешса, хоць ты трэсні!»

А ў царкве ў гэты момант Ішло вячэрняе малебства. Зрэшты, такое слова, мабыць, падыходзіць найменш для вызначэння таго, што там адбывалася.

2

Перад палаючымі падсвечнікамі ля алтара згрудзіліся аброслыя па самыя вушы, з ільнянымі торбачкамі цераз плячо, у лазовых пасталах фанатыкі з Валыні.

Злева перад імі ляжалі на сталах боханы хлеба, пірагі, цукеркі, яблыкі і грушы. Стаялі абвязаныя дратваю ды трысцём бутэлькі ўкраінскага віна. Наверсе гэтых прынашэн-няў бялелі паперкі з імёнамі для памінання «за ўпакой», а справа на такіх жа ахвярных сталах ляжалі запіскі «за здароўе».

Тут жа на лаўках чынна сядзелі апосталы, «трэція свяшчэннікі» і сам Альяш. Вялізная кубатура храма танула ў глухой цемры, дзе харысты цягнулі псалмы. Манатонныя гукі мацнелі і адзываліся рэхам у густым змроку скляпення. Адчувалася насцярожанасць, якая бывала заўсёды, калі ў царкве прысутнічаў сам прарок. Настрою гэтаму не паддавалася мая цётка.

Цётка Хімка сачыла за падсвечнікамі.

У цэнтры пазалочанага дыска гарэў тоўсты васковы валік з залатымі абадкамі, а ў плоскай чашы трымцелі васковыя дубцы, акуратна ўстаўленыя ў гнёзды. Для нашай цёткі кожная свечка была канкрэтнай душой, за якую недзе маліліся сваякі. I Хімка гэтага не забывала ні на момант. Свечкі ў яе стаялі роўна, адна ў адну, выгаралі амаль датла.

Калі ўсе чатыры падсвечнікі, дыхаючы расплаўленым воскам, яскрава палалі залатымі пікамі неспакойных агеньчыкаў, Хімка не адводзіла ад жывога букета агню вачэй, а ў гэты час пілігрымы з забабоннай асцярожнасню, нібы дробку солі, перадавалі адны адным новыя тоненькія патычкі. I свечкі цяклі да яе скрозь апрануты ў саматканыя світкі натоўп з раніцы да вечара — толькі Хімка паспявала іх устаўляць.

Цётцы заўсёды было хораша і ўтульна, як цяпер. I хоць яна ад самога Давідзюка ведала, што ад зямлі да неба тысячу вёрст, чулую малітву ўсявышняму яна шаптала, бытта бог быў побач.

Хімка выконвала многа работ адразу: устаўляла свечкі, сачыла за імі, малілася і нічога не прапускала з таго, што адбывалася навокал.

Хор скончыў спяваць. Чуваць было, як дваццаць пяць спевакоў і спявачак зашоргалі нагамі ды палезлі па каменнай лесвіцы ўніз. Па ўстаноўленай традыцыі прарок мужыкам плаціў у канцы кожнай спеўкі, і Хімка ведала, што цяпер будзе.

Вось кіраўнік хору, з фіялетавым носам дзячок Ка-валенка, праціскаецца праз натоўп да Альяша і пакорна застывае.

— Але ж і нотно дзісь, Ілья, спявалі! — паціху хваліць ён сваю капэлу.— Так у крынкаўскаго Савіча, напэўно, не спяваюць, не-е!..

— Як захочаце — можаце і нотно!..— прарок неахвотна суне руку ў палатняны мяшэчак з грашыма ды нездаволена пытаецца: — Ці не патапталі мне там палатна на хорах?

— Паспрабуй не ступі на яго, калі хоры так завалены, што не павярнуцца! Вазоў з васемнаццаць дабра тады забрала кансісторыя, як гаспадарылі тут яшчэ манахі. Потым прэзідэнту ладную фуру кужалю завалаклі... Толькі ж — калі гэта было! А падарункі з таго часу прыбываюць і прыбываюць!