Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

У доўгім і раззалочаным адзенні прамоўца цяпер нічога не бачыў. Аслеплены ад плыні замыславата-напышаных фраз, ён цэлымі патокамі ўжо кідаў іх у здранцвелыя мужыцкія твары.

— Праз гэтую веру мы ўсе ведаем, што з намі выдарыцца і што быць павінна. Праз яе мы ведаем, куды ідзе памёршы. Адкуль гэта нам вядома?.. Усё гэта абгрунтоўваюць аўтарытэтам людзей, якія неапісаным цярпеннем, энергіяй ды з дысцыплінаванасцю сцвердзілі рацыю нашай праваслаўнай веры. Вы іх не шукайце ў сваёй вёсачцы, дзе жывуць звычайныя аратыя,— прамоўца асцярожна падышоў да самага галоўнага, з-за чаго прыехаў.— Такія людзі, якіх і ўвесь свет не варты быў, якіх шануе ўся Усяленная, а супроць ісціны, што яны прапаведавалі, не магла выстаяць ні адна варожая сіла!.. Мы не раздзяляем думкі з католікамі аб звышчалавечых якасцях дзевы Марыі, як гэта робяць з-за цемнаты сваёй некаторыя з вас!.. Праваслаўная царква дае сваім членам шырокі прастор, але ў сваім вучэнні яна дае багаслову пункт апоры і маштаб, з якім і рэкамендуе саразмерыць уеякае рэлігійнае разважанне, каб пазбегнуць супярэчлівасці з догмамі ды вераю царквы! Праваслаўе ніколі не забараняла прыхаджанам чытаць Біблію, каб чарпаць з яе больш патрэбныя звесткі аб веры, як гэта робяць католікі! Аднак праваслаўе прызнае неабходнасць пры гэтым кіравацца талкаваннямі святых айцоў царквы, а не давярацца непісьменным разважанням аддзельных сялян, як легкадумна давяраюць у вас многія сумленныя аратыя і хлебаробы...

На яго здзіўленне намёк на Альяша ў мужыкоў ніякай рэакцыі не выклікаў, і ўладыка ўжо быў упэўнены ў поспеху сваёй місіі.

— Няма, брацця і сёстры, сумнення ні ў кога, што праваслаўе — тая анёльская гіпотэза, якая ахоплівае ўсе выпадкі нашых паводзін! Мае дарагія сябры, сёстры і брацця,— мінуць, пройдуць, у Лету кануць стагоддзі, зменяцца пакаленні, а вучэнне праваслаўнай царквы...

Мажліва, з пункту гледжання царкоўнай рыторыкі прамова гродзенскага архірэя была «на вышыні», але мужыкі слухалі яе, бы турэцкае казанне. Мажны ж саноўнік да таго захапіўся, што нават не адчуў — людзі толькі чакаюць моманту.

Нарэшце адпаведны момант наступіў.

Калі ўладыка Антоній з глыбіні свайго балахона пачаў даставаць хустачку, каб выцерці ўспатнелы лоб, нехта закрычаў:

— Мужыкі, што тут ён нам усё трэліць? Сколькі нагаварыў, а пра што, каб яго спытаць?!.

— Туману нам пускае!..

— Не бойса, ён ведае, што кажа! — прагрымеў голас Ломніка ад дзвярэй.— У Бібліі, бачыш, мы не можам самі разабрацца! I дзеве Марыі зашмат пакланяемса!.. Ашчэ — Альяша занадто слухаем!.. Ён ведае, што казаць!

У храме адразу загуло. З усіх бакоў пасыпаліся выкрыкі:

— Дурня знайшоў!

— Братоў і сясцёр тут шукае! — Бач, сваячок знайшоўсо!..

— А язык у яго як падвешаны!..

— Матавіло!..

— Пазайздросціў, што дзеву Марыю славім? — віскнула Хрысціна і з узнятымі кулакамі кінулася ў яго бок.— Ты бы столькі перацярпеў, падло!

— Не чапай, паліцыю шчэ навядзе сюды! — стрымліваў цётку Ломнік.— А табе, архірэй, будзе нам зубы загаворуваць!

У зале забушавала яшчэ больш.

— Цэрквы ў Гродне папрадаваў і нас падбіваць прыехаў! Унь якое пузо наеў нашым гарбом!

— I сыпле — вокам не міргне!

— Школу спецыяльную канчаў, каб людзей простых ашукуваць!

— Чаго прыпёрса, кудла ?!

I ў віднага саноўніка праваслаўнай царквы з-за спінаў пярэдніх мужыкоў паляцелі гнілыя памідоры ды яблыкі — дакладна гэтак, як ляцелі мінулым годам у Крынках, калі забаставалі гарбары, а рабочыя праганялі з трыбуны нежаданага аратара з прадажнага фабрыкантам прафсаюза, пана Капітулку.

Айцец Якаў з Савічам кінуліся ўладыку ратаваць.

2

Вярнуўшыся ў Гродна, архірэй паспешліва сабраў у кансісторыю свяшчэннікаў, служачых ды старастаў храмаў.

Калі ўсе сышліся і з'ехаліся, узбуджаны саноўнік пачаў даваць разгон падуладным звычайнымі свецкімі словамі. Сарамаціў іх доўга, не хаваючы сваёй горычы.

— Цёмныя мужыкі, нейкія сектанты, а як дзейнічаюць, бачыце?! Госпадзі, як яны народ паднялі!.. Якія папулярныя, як людзі ім вераць! Чаму не вераць гэтак нам — адукаваным?! Бо яны дружна ды ўпарта блюдуць сваю лінію! А мы свой ісцінны шлях не беражом, мы — хто ў лес, хто па дровы!..

Разам з матэрыяльным дабрабытам прысутныя ўжо набылі характэрныя рысы чыноўнічага саслоўя —кар'ерызм, саперніцтва, інтрыганства, нізкапаклонства перад начальст-вам ды іншыя неабходныя якасці, для таго, каб лічыцца чыноўнікам добрай закваскі, быць на віду і ў фаворы маючых уладу. Агледзеўшы гладкія твары, уладыка Антоній ужо з абурэннем касціў падуладных: