Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— Уся вуліца, кажуць, завалена абразамі архімандрытаў, уладык розных і мітрапалітаў! — уставіў Рыгарулька.

Кірыліха сыпала падрабязнасці, нібы з мяшка:

— А потым народ як разбушаваў па горадзе!.. Прыбягаў нават архірэй — тая кансісторыя яго адтуль зусім блізко,— а людзі яшчэ больш сваё! Тады ўладыка давай сунуць бабам золато поўнымі жменямі, каб толькі яны адсталі ад царквы, а бабы яму: «А як жа, так мы табе і прадамосо, якраз на такіх трапіў!..»

Пабачыў уладыка, што аніяк на сваю руку іх не перацяг-не, пачухаў сваю патыліцу, узяў полы ў рукі і паджгаў у староство, каб гаварыць па ціліфоні з сваім маршалкам, хай той дае войско!..

— Во, прыпяклі!..— захапіўся Рыгарулька.

— Хай і Пілсудскі цяпер свае вусы папакруціць у Варшаве той, хай ведае нашых! — уключыўся ў размову і Клемусаў Сцяпан.— А што ён сабе думае — заваяваў нас ад Расеі і так яму гэто пройдзе? Па курортах сабе будзе толькі егдзіць?!

— Ну!— цётка перайшла на шэпт і даверыла таямніцу: — I на ўсмірэнне выклікалі войско!

— Учора наш Іван вазіў у Гродно бульбу, то ўласнымі вачыма бачыў — каля сабора салдат! — спахапілася Сахары-ха.— I каля іншых цэркваў круцяцца яны!.. Але ўсё з дзеўкамі пад ручку сноўдаюць!..

— Баяцца, каб і туды не дабраліса нашыя, а дзевак бяруць для блізіру — няўжо не здагадаешся чаму? — падказаў Рыгарулька.

— Баб у турму пабралі?

— Мусяць выпусціць, калі народ разбушаваў! — разважыла Сахарыха.

Кірыліха і на гэта мела што сказаць:

— Падумайце, якая Тэкля малайчына! У Гродне да яе падляцеў малады і надто файны афіцэр. Падскочыў так, тымі шпорамі залачонымі ды шабляй — дзвэн! дзвэн! — і гаворыць: «Ты, паненка, гэтакая пекная, бы князёўна, дазволь, мілая, я цябе выратую ад астрога!» А яна: «Э, нічого, паночку, я не баюсо, бо веру ў Ілью! Хай бяруць мяне, халера іх бяры, у турму, але хай ведаюць, што ў іх нічого не выйдзе!»

...Хоць з такімі ж уяўнымі рэзультатамі прапагандысты «новага вучэння» вярталіся з Беластока, Брэста, Вільні і Баранавіч, падобныя байкі, народжаныя фантазіяй прагнага да жыцця, таленавітага на выдумку, поўнага аптымізму ды невычэрпнай энергии народа, па закону ўсё таго ж «псіхалагічнага рэха» ляцелі па вёсках і мястэчках. Магутных і жывых пагалосак — гэтага эліксіру прыгнечаных — ніхто не мог бы спыніць ніякімі бар'ерамі.

1

Яшчэ адну спробу аб'яднацца з прарокам зрабіў гродзенскі ўладыка. З такой мэтай ён і адправіўся ў Грыбоўшчыну. Для большай упэўненасці па дарозе захапіў крынкаўскага протаіерэя — аўтарытэтнага Савіча.

На гэты раз уладыку Антонія мужыкі ўжо не спатыкалі. I малыя дзяўчынкі дарогу пялёсткамі не ўсцілалі. На святым узгорку было і зусім мала народу — не больш сотні. Не кінуў сваіх пільшчыкаў і цесляў, не пайшоў сустракаць высокапа-стаўленую духоўную асобу і дзядзька Альяш.

Архірэй і віду не падаў, што халодны прыём яго ўразіў.

«Хрыстлер» зараз жа завуркатаў маторам і, падымаючы за сабой жывую істужку пылу, памчаў у Вострава, прывёз яшчэ адтуль бацюшку. З айцом Якавам уладыка прыступіў да літургии, адклаўшы размову з упартым адступнікам на пасля — яны меліся паклікаць Альяша на трапезу.

У рытуале архірэйскай службы ў час абедні наступае момант, калі ўладыка павінен мыць рукі, а потым выціраць іх ручніком. «Трэція свяшчэннікі» падсунулі пусты посуд, і ўладыка Антоній, бы нейкі артыст на сцэне, разыгрываў амавенне насуха.

Госць да правакацыі быў падрыхтаваны і не падаў выгляду, бытта нешта здарылася. Іпадыяканы ў белых сціхарах склалі над ім пазалочаныя рапіды. Уладыка Антоній скорагаворкай прачытаў пару абзацаў з Евангелля, сваё немаладое цела грузна павярнуў да народу ды паспрабаваў людзей узяць словам.

— Праваслаўныя брацця і сёстры! — звярнуўся ён з прамовай.— Што б ні было паміж намі, аднак усе мы застаёмся авечкамі аднаго вялізнага гурту — усе мы асобы той самай веры. Што такое вера? Пра яе цяпер пытаюцца гэтак, як Понці Пілат некалі — пра інсціну!

Разгледзеўшы застылыя твары і насцярожаныя позіркі мужыкоў, духоўны саноўнік свайму голасу прыдаў яшчэ сардэчную цеплыню і душэўную даверлівасць.

— Ні на мінуту не забываючы тут, на зямлі, госпада нашага нябеснага,— працягваў ён, перадыхнуўшы,— мы пры дапамозе божай благадаці, якая жыве ў нас, імкнёмся к духоўнаму і маральнаму ўдасканаленню, што накрэсліў нам пастыр наш і начальнік — гасподзь і спасіцель! Святло яго на працягу двух тысяч гадоў гарэла перад чалавекам, і ён, азароны ім, вучыўся славіць веру святую і айца нашага, іжэ есі на небясі, да свяціцца імя яго! Для нас, праваслаўных, вера — аграмадны дар вялікага госпада бога грэшнаму чалавеку, упэўненасць у тым, чаго не можам бачыць і чуць. Калі яна дадзена каму памерам толькі з гарчычнае зерне, той можа перастаўляць з месца на месца горы, а хто ёю валодае поўнасцю, пра гэтага гавораць: «Вы богі есць!» I славяць самого госпада: «Вся возможна верующему!»