Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

Прарок на сходы абшчыны болей не пайшоў, пакінуў усё вырашаць Ломніку. Дзядзька Клімовіч быў занадта абмежава-ны і бездапаможны, каб уплываць на спантанны выбух людской самадзейнасці, якая разыгралася вакол яго асобы.

Покуль «трэція свяшчэннікі» на чале з міхалоўскім балаголам падтрымлівалі ажыятаж вакол яго імя, Альяш з захапленнем гаспадарыў.

Дзядзька ўспомніў каляровыя вітражы на вокнах андрэеўскага сабора ў Кранштаце. Стары разведаў, што дакладна такія самыя робяць у Вільні, і фурманкай адправіўся аж туды ды заказаў вітражы для сваёй царквы.

Паскідаў з даху цяжкую чарапіцу, пакрыў яго цынкава-най бляхай — лёгкай і бліскучай на сонцы.

Вычытаўшы ў Евангеллі ад Лукі ўпамінанне пра гасцініцу, сабраўся пабудаваць яе для пілігрымаў, а пры гасцініцы — стойлы ды калодзежы для коней.

Выбраў месца для ветрака.

Альяшу нават стукнула ў галаву дзёрзкая ідэя — будаваць сабор, і не малы, а гэтакі — як Андрэеўскі! Ён паслаў рабочых у поле капаць ямкі ды прабаваць, дзе лепш закласці фундамент, каб будынак прастаяў вечнасць...

Заняты справамі, Клімовіч нязграбна ўзбіраўся на той самы вазок з дзеравянымі восямі, падкладваў пад сябе конскую торбу з грашыма ды адпраўляўся ў Студзянскае лясніцтва, крынкаўскую цагельню ці краму.

Затое Альяшовых актывістаў аж падмывала дабрацца да вялікага горада, узбунтаваць народ, адкрыць людзям вочы, прышчапіць «новае вучэнне» і там.

3

Перад сёмухай пятнаццаць жанчын з Тэкляй і зусім старэнькай, але яшчэ жвавай Піліпіхай згаварыліся заваёўваць непакорнае Гродна.

Тэкля павесіла сабе на ланцужку медны цяжкі крыж з эмалевым медальёнчыкам пасярэдзіне, раздала бабам партрэты Альяша на кіёчках. Піліпіха ўзяла іконку, на якой прарок намаляваны быў з залатым венчыкам над галавой, а нашай Хімцы Давідзюк удружыў кіпу лістовак з «залатымі словамі прарока Ільі...». Стаяла сухое надвор'е. Каб не было горача, жанчыны ў дарогу адправіліся на ноч.

У гродзенскім саборы святой Пакровы (на вуліцы, Ажэшкі) у першы дзень сёмухі грымела набажэнства. Сабор напаўнялі былыя царскія адвакаты, чыноўнікі, мяшчане. Людзям гэтым жылося добра, Польшча патрабавала спецыялістаў, гэтыя асобы былі свабодных прафесій і грошай бралі ў кліентаў колькі хацелі.

Яшчэ знаходзіліся ў саборы рускія памешчыкі, або тыя, хто з Расіі вывез золата і брыльянты...

Аднак усе яны адчувалі, што дабрабыт іхні існуе адно датуль у гэтым ціхім гарадку над Нёманам, покуль Пілсудскі не вырасціў нацыянальныя кадры, не адабраў зямлю для асаднікаў, не разышлося золата і брыльянты. Царква для гэтых людзей была як бы клубам, у якім яны дадавалі адны адным бадзёрасці, надзеі, дзе паспытвалі «пачуццё локця» сваёй вузенькай не то кампаніі, не то калоніі.

Апранутыя ў габардзіны і шоўк, усе яны ўзнёсла і задумёна глядзелі на асветлены сотнямі рознакаляровых лямпачак алтар, на бліскучую рызу бацюшкі Майсеева.

Настала хвіліна ва ўрачыстай абедні, калі пачцівы Майсееў зычным, маладжавым і добра пастаўленым ды трэніраваным голасам зацягнуў:

У гэты якраз момант, з узнятымі на кіёчках партрэтамі дзеда, і ўваліліся ў сабор бязладным натоўпам грыбоўшчынскія бабы. Тэкля потым прызнавалася, што надта ж разгубілася, толькі адступаць было позна.

Маладзіца апынулася перад рускай дваранкай у шляпцы — жонкай палкоўніка Сямёнава. Тэкля ўзяла ў Хімкі лістоўкі, стала іх піхаць мадам Сямёнавай ды гаварыць:

— Сястра, сястра ва Хрысце, на, гэто — са святой вёсачкі Грыбоўшчыны, з таго Грыбава, дзе святы прарок абітае!.. Ідзі туды, чаго тут выстойваць будзеш з імі!.. Папы — ашуканцы, хіба ты не ведаеш? На небе адзін усявышні, а на зямлі — прарок ды намеснік яго, грыбоўшчынскі Саваоф Ілья!

Здавалася, загаварыла Тэкля, і надта голасна, але ў вялізным саборы з купалам, як неба, свой голас яна ледзь пачула.

— Сястра, пачытай, тут пра ўсё надто разумно напісано!..

Пышная дваранка, мадам Сямёнава, муж якой і на службе польскага ўрада атрымліваў за два месяцы службы столькі, колькі варта была ўся гаспадарка Тэклінага бацькі, нават галавы не павярнула да басаногай сялянкі.

Гэтаксама важна, напышчана ды з узнёслай і маўклівай пачцівасцю да моманту літургіі стаяла ўся публіка.

Як нічога не бывала, з-за клірасаў і аднекуль з гары грымеў славуты ва ўсёй акрузе, магутны чатырохгалосы саборны хор:

Тебе по-оем, тебя благослави-им!..

Цёткі дзеўкамі працавалі ў горадзе служанкамі. Калі збіраліся ў дарогу, у іх падсвядома ажылі старыя крыўды. Некаторым жанчынам раптам захацелаея адпомсціць сваім эксплуататарам за страчаную прыгажосць, каб гэтыя паны, паўпанкі з жанкамі мелі чыстыя кашулі, спакойныя нервы, напоўненыя страўнікі, каб былі гэтаксама дагледжаныя і чыстыя іхнія барчукі і барышні, іхнія балонкі, фокстэр'еры і бульдогі, сіямскія Ваські і сібірскія Муркі.