Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

«Вядомо, табе, сынок, няма ні дня, ні ночы прадыху — для сям'і стараешса. I ў гразюку, і ў мароз, і ў гарачыню, а то і галалёд, завейку — круціш ды круціш выслізганую рукамі на сухую косць абаранку. Калясіш па белым свеце ды калясіш, бы той бераставіцкі балагол па даўзёрных Алекшыцкіх грэблях мэнчыўсо калісь. А я, думаеш, не тыраў дзень і ноч, зіму і лето, покуль не выбіўса на свой хлеб ды не стаў незалежным? А я не папаездзіў? А твае дзяды і прадзеды? Насёрбаўшыса з міскі нішчымнага крупніку ці цёплай калбытухі з жытняй мукі, тыралі і яны, ого як! Ашчэ нас калісь ніхто і за людзей нават не лічыў, і мы на сабе з-за дзяцей ды ўнукаў усе валаклі ды валаклі не жарновы, а той самы млыновы камень. Бо такая ўжэ доля — бацькі, мужа, гаспадара. Чаго табе, мужчыне, фон-барона ці пана Вішпінга корчыць — «я сказаў, я хачу, не маё дзе-ело, я не бу-уду і быць па-мойму». Выкладу табе чыстую праўду, Уладзік,— лоб у цябе даўно ўжэ стаў шырокі, а мазгоў у ім усё яшчэ малавато!»

З цёмнага пакоя праз адчыненыя дзверы яны абое добра былі відочныя.

Лаўрэн паўзіраўся на нявестчын дзіцячы профіль с востранькім носікам, маленькімі вуснамі, далікатна закругленым падбародкам, бы ў Святланкі, далікатнай шыяй ды пакрыўджаным выразам твару і вачэй. Хоць толькі што ад яе чуў на ўласныя вушы, што ён «блытаецца тут пад нагамі», але зла на яе не трымаў — мала што пад настрой магла ляпнуць.

Нявестка здалася яму такой бездапаможнай, што Лаўрэну па-бацькоўску зрабілася яе шкада.

«Канечно, і ты, маладзіцо, бімбікі не б'еш — гаспадыняй дом стаіць, а не чым іншым. Толькі ж няма чаго і табе плакацца. А калі б ты працавала на ферме ды, акрамя калгасных, на тваіх плячах былі яшчэ і ўласныя свінні, каровы, агарод? Каб цябе чакала губіц дванаццаць на кроснах ткання ды шпулек з пяцьдзесят прання на калаўротку? Каб і дзяцей каля кросен і гэтаго самаго калаўротка рад-жала і не мела ўсіх гэтых выгод — дзетсадзіка, гарачай вады з газам і святлом? Каб за тваім падолам вечна бегалі малыя адзін аднаго меншыя, як, бывало, у тваёй свякрухі альбо мацерынай маці? Каб у цябе не было часу нават захварэць з-за ўсяго гэтаго, а не толькі сябровак заводзіць?

Набалело што, то і гавары свайму мужыку. Кажы зважліво, талково, а не скачы адразу ў вочы, бы цытра якая. I пра тое, што вокны трэ заклеіць, і пра іншае скажы спакойно, па-людску, альбо нават — ласкаво. Як са сваімі турыстамі, так і з мужыком гавары — ён жа таксамо чалавек ды шчэ і бацько тваіх дзяцей! Іншы раз і сцярпі, карона з галавы ад гэтаго не спадзе, не бойса, а мяккі чарвяк і цвёрдае дзераво точыць!»

Але от бяда, намякні толькі абоім пра гэта, так і акрысяцца ды пападуць дружна на бацьку:

«Не твая справа, ты нічого не разумееш! Ты — стары, лепш сядзі ды маўчы, бо твой час прайшоў!»

«Прамаўчаць, дзеці, прамаўчу — прымусіце. Але ж ладу ў вас так ніколі і не атрымаецца. Бо ва ўсім трэбо мець меру. Што з такого жыцця — каты з сабакамі толькі гэтак бытуюць!»

Ігар, скажы свайму дзеду, хай таксама сядае снедаць — ён ужо ўстаў! — крыкнула нявестка спецыяльна, каб Лаўрэн чуў.— Твой гэты любімы дзед і сам мог бы здагадацца, што ў мяне часу няма і не адзін ён на маёй галаве — рабочы дзень наперадзе!

I на гэты раз грубасць нявестцы дараваў. Бо ўмеў думаць нават супроць сябе. Правільным у Зялёнай Даліне людзі старыя лічылі спрадвеку зусім не тое, што было лягчэй, і нават не хвілёвую выгоду ды часовую прыемнасць, бо добра ведалі — усё гэта праходзіць без следу, а застаецца галоўнае.- Што з дурніцы возьмеш? Мала таго — сама вутленькай пароды, дак шчэ начыталася нейкіх кніжачак, часопісаў ды не есць масла, не бярэ ў рот салёнага, бульбы і хлеба. Ад тае кавы і булачак засталіся на ёй адныя дуды ды птушыныя костачкі, а ў поясе — пальцамі абнімеш. Мо ад таго і бзыкае гэтак ды пячэцца, бы жэжка.

2

Здрастуй, бацьку! -- бытта нічога не здарылася, павітаў яго бадзёра Уладзік.

Дзіндобры, дзеці!

Кажы і ты дзіндобры, Ігар!

Малы падпарадкаваўся.

Во, сюды сядай, тату, ля свайго ўнука! Тут і сняданне яна паставіла ўжэ. На і свой відэлец. Бяры нож, кубачак. А во — сальніца. Дабаў, сколькі ты любіш, солі і еш, бо я ўжэ прызвычаены да недасалёнаго — як яна!

Лаўрэн прысеў.

Пахучая бульба са шкваркамі паравала з белай фарфоравай талеркі. Выгляд гэтага посуду заўсёды спараджаў у Лаўрэна адчуванне вінаватай няёмкасці — бытта ў будзень апрануў дарагі і святочны касцюм. Яшчэ выразна ўспомніў: да вайны, будуючы хату, пасылаў хлопчыкаў на сметнік да пана Вішпінга падбіраць з такіх талерак асколкі і дзівіўся — унь з чаго жаруць паны кожны дзень! Ніна замазвала беленькія чаропкі ў падмурак, каб было прыгожа.