Сяргей Грахоўскі - Рудабельская рэспубліка

Калі ўехалі ў панскі лес, заімжыў ціхі позні дождж. Салавей накрыўся вялікаю шарачковаю світай, каб не замоклі лістоўкі над фрэнчам. Яны мелі большую сілу, чым уся Цімохава здабыча, схаваная над таранамі i мылам. Наступалі рашаючыя дні: гнаць немцаў, раздаць унодзям зямлю, пачаць новае волькае жыццё. Прыйшла пара дзейнічаць.

Не даязджаючы да сяла, Салавей саскочыў з воза.

— Ну, я пайшоў,— сказаў Цімоху,— а ты сёння спраўней «гандлюй» i перакажы ўсім нашым, каб пад вечар збіраліся на Заечым хутары. Чуеш?

— Чую, таварыш камандзір.

Цімох хвастануў ляйчынаю па мокрых клубах каня i паехаў у вёску.

Постаць Салаўя знікла за голымі кустамі ў мітульзе дробнага дажджу.

У той жа дзень пасля паўдня ўжо кожны нямецкі салдат ведаў, што прыйшоў канец дынастыі Гогенцолернаў, што ў Германіі ргзалюцыя.

— Каму цяпер служыць? — пыталіся яны адзін у аднаго i перадавалі аддрукапаиыя на шапірографе лістоўкі тым, хто ix яшчэ не паспоў прачытаць.

Камендант аж лопаўся ад злосці.

— Хлусня, бальшавіцкая правакацыя! Зараз жа сабраць i здаць мне паганую брахню! Хто занёс сюды гэтую заразу? Абшукаць вёску i даставіць мне бунтаўшчыкоў.

Салдаты не варушыліся. Адны змрочна маўчалі, другія не хавалі сваёй радасці.

Афіцэры бегалі па дзядзінцы i збіралі пакамечаныя сінія лісткі, выварочвалі салдацкія кішэні, але там ужо нічога не было. Кожны адказваў:

— Падняў на зямлі, прачытаў i кінуў.— I тут жа наіўна пытаўся: — Хто ж цяпер будзе правіць Германіяй?

— Кайзер Вільгельм другі,— агрызаліся афіцэры.

Камендант адчуваў, што трапіў у пастку, што наўкола дзейнічаюць нябачаныя бальшавіцкія сілы, але дзе, хто яны? Няўжо тыя няўлоўныя бандыты, што перапыняюць абозы i раззбройваюць салдат? Мала ім гэтага, дык яшчэ тлумяць галовы салдатам арміі «яго імператарскай вялікасці». Пакуль што ніякіх новых указанняў ад вышэйшага камандавання няма. Значыць, трэба дзейнічаць, як было загадана. Але з вёсак нічога нельга вывезці, значыць, трэба пагрузіць тое, што ёсць у маёнтку. I салдаты пацягнулі з панскіх свірнаў на параконныя фуры i на паходныя двухколкі мяхі жыта i грэчкі, кубельцы з салам, пакацілі з бровара бочкі «шнапсу», з пакояў выцягвалі персідскія дываны i пуховыя падушкі. Рабілі яны гэта весела i спорна.

A Урангелеў упраўляючы, разгублены i перапалоханы Мікалай Мікалаевіч, бегаў па двары ад воза да воза i толькі крычаў: «Was machen Sie»?[ 12 12 Што вы робіце? (ням.) ] Камендант з ім гаварыць не захацеў. Ён загадаў усё гэтае дабро пад самым узмоцненым канвоем раніцою адправіць на станцьпо, пагрузіць у вагон i пад аховаю даставіць у Германію. На ноч вакол маёнтка выстаўлялася самая вялікая варта.

A ў гэты час у хаце Архіпа Ляўкова сабраўся ўвесь Рудабельскі рэўком.

— Хопіць агітаваць, таварышы, пара дзейнічаць.— I Салавей расказаў пра ўсё, аб чым даведаўся ў Бабруйску.— Захапіць воласць, не даць немцам вывезці нарабаванае дабро i патрабаваць, каб зараз жа вывелі войска з Рудабельшчыны — такая задача на гэтую ноч i раніцу. Я прапаную такі план: атрад Максіма Ляўкова раззбройвае варту ў валасной управе i займае Карпілаўку, у гэты час атрад Нічыпара Званковіча ідзе на Новую Дуброву, Максім Ус са сваімі хлопцамі зоймуць Лескі. А мы з Анупрэем захопім маёнтак. Паспрабуем дагаварыцца з камендантам. I папярэдзьце хлопцаў, каб абышлося без крыві. У Германіі рэвалюцыя, многія салдаты — левыя сацыял-дэмакраты i камуністы. За што ж ix забіваць? Ды i самім гінуць няма сэнсу. А там, дзе страляюць, куля не пытаецца, хто ты i колькі ў цябе дзяцей.

— Сярод немчыкаў е такія хлопцы, што хоць ты ix у зводныя бяры,— азваўся Максім Ус.— Самі гэтага рудога каменданціка на растанцовым крыжы разапнуць.

— Атрады збіраюцца на Заечым хутары. Узбройваюцца, хто чым можа. Каб відно было, што i мы не з голымі рукамі,— загадаў Пракоп Малаковіч.— А цяпер кожны сваёю сцежкаю — на хутар!

...На той самай паляне сабраліся сотні чатыры мужчын з карабінамі, дубальтоўкамі, драбавікамі, у каго тырчаў наган за папругаю. А дзед Цярэшка пачапіў цераз плячо доўгую стражніцкую шаблю з раменным кутасікам. Каб не цягалася па зямлі i не біла па пятах, прытрымліваў яе рукою. Шапка ў яго з'ехала на адно вуха, рэдзенькая бародка задралася ўгору. Глядзяць на яго маладзейшыя i ўхмыляюцца, а ён пахаджвае ад аднаго да другога, часам высмыкне шаблю i выхваляецца:

— Калі хочаш, пабрыю; на, памацай, як агонь. На трох брусках даводзіў. Запусціў Мініч. Няйначай, стражнічыха кормнікам зелле секла.