Сяргей Грахоўскі - Рудабельская рэспубліка

— Адчыні, гэта я, стараста. Ну, Міхал Званковіч. Хіба не ведаеш? Камендант паслаў.

За дзвярыма прагрукалі падкаваныя боты, зарыпела завала, незадаволена забурчаў спрасоння салдат. Як толькі дзверы адчыніліся, у калідор ускочыў Максім Ляўкоў з наганам у руцэ i ўхапіў салдата за папругу. Вінтоўка яго стаяла прыпёртая да стала. Немец спалатнеў i пачаў паднімаць рукі ўгору.

— Не бойся, камрад. Wir sind Kommunisten. Sie fahren nach Hause nach Deutschland[ 14 14 Мы камуністы. Едзьце дахаты, у Германію (ням.) ],— спакойна загаварыў Максім, падбіраючы нямецкія словы, якія ён трохі помніў з школьных часоў. Следам за ім зайшло чалавек восем мужчын з карабінамі i стрэльбамі. Маленькі i жвавы Цімох Валодзька адразу падбег да стала i ўхапіў карабін. Немца пасадзілі ў кут. Ён больш за ўсё здзівіўся, што сярод «бандытаў» убачыў прадаўца з крамы, увішнага i ветлівага хлопца з доўгім носам i чорненькімі мышынымі вачамі. Пазнаў ён яшчэ некалькіх хлопцаў, якіх сустракаў на вечарынках, i крыху супакоіўся.

— Прымай, таварыш Ляўкоў, воласць. Здаю ў поўным парадку,— сур'ёзна сказаў Званковіч.

Неўзабаве партызаны прывялі яшчэ чатырох раззброеных немцаў i пасадзілі побач з валасным каравулыіым.

Іван Кавалевіч аж захліпваўся, расказваючы пра сваю першую баявую аперацыю:

— Стуліўся ён, небарака, пад Марцінавым гумном, каўнер наставіў i дрэмле. А мы ці-і-і-хенька падкраліся, за ветрам яно не чутно, наставілі чатыры рулі ды як гаркнем: «Здавайся!» Ён так i сеў.

На зборні, у калідоры i ў пакоях грэліся, курылі i гаманілі партызаны. Вакол воласці стаяла варта. Па беразе Нератоўкі i на мосціку паміж маёнткам i вёскаю расцягнуўся партызанскі ланцуг. Усе чакалі світання, Раніцай будзе відаць, як усё павернецца i чым кончыцца.

Максім Ус больш верыў сваім вачам, чым чужому слову. Таму i хадзіў у разведку заўсёды сам. Атрад яго без бою заняў Лескі. Выставілі дазоры на вуліцы i за аселіцаю, а чалавек з паўсотні разам з камандзірам лесам выйнілі на шлях, які вёў з маёнтка на Ратміравічы. Партызаны ведалі: пакуль не развіднее, немцы нікуды не выязджаюць. А глыбокай восенню світае позна, вось i чакалі.

— Лепей сустракаць, чым даганяць,— гаварыў Максім. А сам усё выходзіў на шлях i прыслухоўваўся, ці не рыпяць колы i ці не ржуць коні.

— Такі разведчык за вярсту відзён,— жартавалі хлопцы.—Ты б хоць трохі ўгінаўся, Максім, а то шапку саб'юць.

— Бацька новую купіць,— пасміхаўся камандзір.

I вось у сінечы халоднага світання на бальшаку закалываліся дугі, замыкалі прывязаныя да вазоў каровы. Доўгі абоз асцярожна ўязджаў у лес. За фурманаў былі салдаты з карабінамі на плячах. Яны ехалі крадучыся, нават не нокалі на коней, не гаварылі паміж сабой. Гэта былі пераважна пажылыя людзі, відаць, прывычныя да работы на конях i на зямлі. Па сярэднім возе на мяхах сядзеў малады афіцэрык. Як толькі абоз уехаў у партызанскі ланцуг, з-за прыдарожных хвояў i ядлоўцавых кустоў, нібыта з-пад зямлі, вырасла цэлая армія ўзброеных сялян. A ў страху вочы вялікія. Афіцэрык саскочыў з мяхоў i ўхапіўся за кабуру. Максім так грымнуў яму ў карак, што той носам заараў мокры пясок. Партызан наступіў яму каленам на спіну, намацаў кабуру i так ірвануў, што яна адскочыла ад папругі разам з вушкамі. На кожнага салдата навальвалася па двое, а на некаторых i па трое партызан. Хлопцы Максіма Уса наскочылі так неснадзеўкі i ціха, што ніхто i войкнуць не паспеў. Коні з перапуду храплі i спрабавалі вылузацца з хамутоў, рыкалі i ўпіналіся прывязаныя да вазоў каровы. Максім адною рукой, нібы тое кацяня, падняў i паставіў афіцэрыка, памахаў далонню перад руляю нагана — «Страляць не трэба» — i скамандаваў:

— Паварочвай!

Салдат пасадзілі на вазы, далі ім у рукі лейцы, a самі з вінтоўкамі ў руках пайшлі побач. У многіх на плячах вісела яшчэ па карабіну.

Пад'язджаючы да маёнтка, партызаны ўбачылі каля брамы вялізны натоўп людзей. У пярэдніх радах стаялі ўзброеныя хлопцы з атрада Салаўя i Драпезы, а за імі — карпілаўскія дзяды, кабеты i пранырлівыя хлапчукі — усім хацелася паглядзець, «як партызаны будуць выганяць немцаў».

Брама адчынілася, i абоз уехаў на прасторны дзядзінец. Усавы хлопцы паадвязвалі кароў, i тыя, нібы з разніцы, памчаліся да аборы.

Павыпрагалі коней. Перад ганкам стаяла чалавек пятнаццаць партызан. Тут былі Ляўкоў, Лявон Адзінец, Пракоп Малаковіч, Нічыпар Званковіч. Да каменданта туліліся чатыры афіцэры, насупраць ix стаяў Аляксандр Салавей.

Ліза, у чорным палітончыку i ў клятчастай хусцінцы, умасцілася на сярэдняй прыступцы, паміж Салаўём i камендантам.