Сяргей Грахоўскі - Рудабельская рэспубліка

Яна спачатку па дышла да качагара, паставіла перад ім талерку бульбы з селядцом, потым пачала змятаць крошкі са стала, за якім сядзеў Аляксандр. Яна ледзь прыкметна ўсміхнулася яму i шапнула:

— Каля могілак на Інваліднай вуліцы, у доме чатырнаццаць, спытайце, ці не трэба дровы. Калі пацікавяцца, якія, адкажыце — грабовыя.— А праз хвіліну прынесла дзве шклянкі цыкорыі, сунула ў кішэньку маркі i знікла за шырмачкай.

Аляксандр выпіў абедзве шклянкі горкай цыкорыі, выйшаў з чайной i падаўся ўніз па Скобелеўскай вуліцы. Каля лазні завярнуў на глінішчы i нарэшце выбіўся на вузкую брудную вулачку. Як толькі ён увайшоў у цёмныя сенцы, дзверы з хаты адчыніліся, i Аляксандр адразу пазнаў рудаватую чупрыну Барыса Наймана. Ён стаяў з намыленай шчакою i з брытваю ў руцэ. Аляксандр узрадаваўся яму, як роднаму брату.

— Калі прывёз грабовыя дровы,— садзіся,— паціснуўшы руку, пажартаваў Барыс.— Навіну чуў? У Германіі рэвалюцыя. Так, так, рэвалюцыя. Самая сапраўдная. Вільгельм уцёк некуды за мяжу. Берлін бурліць, дэманстрацыі, мітынгі, створаны саветы, армія развальваецца. А тут генералы трымаюць гэтыя весткі ў сакрэцз ад салдат.

Ён рукавом сдёр мыла з недаголенай шчакі i выбег у другі пакой. Адтуль вярнуўся са стосікам лістовак.

— Вось, трымай!

Салавей узяў яшчэ ліпкія сінія лісткі, спісаныя ад рукі нямецкімі літарамі. Зверху ён прачытаў: «Genossen Soldaten!»[ 11 11 Таварышы салдаты! (ням.) ]

— Гэта зварот павятовага камітэта да нямецкіх салдат. Мы віншуем ix з рэвалюцыяй, заклікаем хутчэй вярнуцца дадому i стаць на абарону рэвалюцыйнай Германіі. Тут жа i патрабаванне да камандавання — выканаць умовы дагавору i да кастрычніка месяца вывесці войскі з нашай тэрыторыі. Лістовачка гэтая нам дорага абышлася. Таварыша Балашова ведаеш?

— Як жа не ведаць Паўла Міхайлавіча!

— Схапілі яго ноччу. Сядзіць у крэпасці. X шапірограф на кватэры знайшлі. Мы з ім разам друкавалі. Я панёс адзін пачак сюды, a раніцай хацеў забраць астатняе. Толькі сабраўся, а там ужо, кажуць, у сенцах два немцы сядзяць. Чакаюць, хто прыйдзе. Але не дачакаюцца. Так што забірай i ідзі секчы грабовыя дровы.

— А як жа таварыш Балашоў? Хто навёў на яго? Гэта ж трэба ведаць! — захваляваўся Салавей.

— Павел Міхайлавіч маўчаць умее. А правакатара ці шпіка знойдзем. I судзіць будзем па законах рэвалюцыйнага сумлення.

— Як бы мне пабачыцца з таварышам Ра... — Аляксандр ніяк не мог прывыкнуць даўно знаёмага Равінскага называць іншым прозвішчам.

— З таварышам Раеўскім пакуль што сутракацца небяспечна табе i яму. Нямецкае камандаванне нібы з ланцуга сарвалася, баіцца, каб ад нашай агітацыі салдаты не паднялі на штыхі сваіх камандзіраў. Палявая жандармерыя скрозь нюхае, як гайня ганчакоў. Але скакаць ім засталося нядоўга. У жніўні ў Смаленску праходзіла абласная канферэнцыя падпольных арганізацый Літвы i Беларусі. На яе ад нас i ездзіў якраз таварыш Балашоў. Там створаны краявы падпольны камітэт. Рашэнне такое: гнаць немцаў з нашай тэрыторыі, не дазваляць ім рабаваць сялян i панскія маёнткі. Маладых хлопцаў прызыўнога ўзросту вербаваць у Чывоную Армію.

— Завербаваць завярбуем, а куды ix дзенем, тых добраахвотнікаў? — перабіў Барыса Салавей.

— Слухай сюды: з Смаленска прысланы спецыяльныя людзі. I ў вас ёсць такі чалавек. Касарычы ведаеш?

— Ды ў мяне палавіна атрада — касарыцкія.

— От i добра. У Касарычы паехаў Косця Пінчук. За каго ён сябе выдае, няважна. З ім звяжыся i пачынай падбіраць надзейных чырвонаармейцаў. А таварыш Пінчук ведае, куды ix i як пераправіць. — Найман устаў з крэсла.— Што рабіць, ты ведаеш. Абстаноўка ясная. У наступны раз прыедзеш, будзеш жаданым госцем. А цяпер знікай. Ідзі за цагельню, а там глінішчамі выбірайся ў горад. Больш нікуды не заходзь i не будзь разявакаю.

Салавей распіхаў ліетоўкі за падкладку саматканага суконнага фрэнчыка i за пазуху, развітаўся з Барысам i зарослаю пераспелымі каноплямі мяжою пайшоў у глыбокае глінішча.

Дадому ён ехаў на рагожных кулях з таранамі. Цімох сядзеў у перадку i хваліўся, чаго яму напакаваў Ліакумовіч:

— Каб ірванула ўсё, што пад намі, не тое што нас, ад каня вухналя не знайшоў бы.

Яны разы са тры заварочвалі ў густы хмызняк, скублі з нечых стагоў сена, кармілі каня i самі грэліся пад стагамі.

Было пахмурна i золка. Насохла i пачарнела атава, вецер гнаў вузкае лазовае лісце, i часамі здавалася, што няма ні баёў, ні немцаў, ні шляхецкіх бандаў. Над галавою — нізкае хмарнае неба, a наўкол лугі з высокімі прысадзістымі стагамі i цішыня.