Калі яны падышлі да тых хат, вадзіцель, не заходзячы ў двор, усё яшчэ тэпаў каля веснічак:
— Не магу, хтосьці не пускае... Вот жа людзі, усе рамы павыломвалі...
— Не пускае хтосьці... Мы пускаем. Ідзі.— Адчынілі веснічкі, упіхнулі яго ў двор. Ало і ў двары ён раптам спыніўся, збіўся з кроку каля хлява:
— Глядзі ты, во дзіва, нават футбольная форма захавалася... Я капітанам каманды быў... Вось буцы засталіся...
З гэтымі буцамі, нібыта яны прыклеіліся да яго рук і прызначаны былі для таго, каб насіць на руках, ён увайшоў у хату. Па ўсяму, яна яго не вельмі ўзрадавала. Па крыку і стогну, што вырваліся з яго, здаецца, нават ударыла. Дала і па носе, і па галаве, і ў вока — прылажылася так, што яго аж у бакі павяло.
— Бацькаў шкап паламалі. За што яны яго, не разумею. Ён жа сваімі рукамі яго рабіў.
Паламаны быў не толькі шкап, паламана, перавернута дагары нагамі ўсё, што можна зламаць і перавярнуць.
Ахраняльшчыкі нашы і абаронцы, салдаты,— сказаў другі вадзіцель, зазірнуўшы ў хату,— што казённаму чалавеку трэба. Накармілі яго — выпіць дай. Гарэлку шукалі.
А машынку не кранулі. Маці наказвала, знайдзі і прывязі. Гэта ж памяць. Гэта ж яе маці машынка. Такую вайну перажыла. У зямлю была закапана, спраўна. Пасля вайны ўсіх нас карміла. А тут, у чым былі, у тым і з'ехалі. Усё кінулі, рынулі. I машынку. А гэта ж «Зінгер»... Прывязу, во рада будзе...
Але не толькі «Зінгер» мацерын ацалеў у хаце старога лесніка. Знайшлося там і гэткае, што здольна было падвесяліць і мужчын, што шукалі і не знайшлі салдаты. Невядома як і чаму, але салдаты не знайшлі лаза ў падпол. Ці то не ўгледзелі, ці то вельмі ўжо спяшаліся ўспароць мяхі з жытам, якія ляжалі ў куце хаты. Мо думалі ў жыце каштоўнае нешта схавана, грошы, золата. Засыпалі жытам усю падлогу і лаз прысыпалі.
Вадзіцель дастаў з пограба некалькі склянак з варэннем.
— Стаўляй назад,— загадалі яму,— пластмасавыя крышкі, бруднае будзе... Што там, больш нічога такі і няма?
— Ёсць, бярозавік.
— Колькі градусаў?
— Два літры. А крышка таксама з пластмасы.
— Калі сок сапраўдны, ён у любым посудзе не псуецца.
Сок аказаўся сапраўдны. На ўсякі выпадак яго праверылі ці, хутчэй, зрабілі выгляд, што правяраюць па радыёактыўнасць, наколькі праверыць усё роўна было немагчыма: дазіметр зашкалівала.
Машыны ў вадзіцелей былі абсталяваны, знайшоўся і посуд, і хлеб, і сала. А на бацькоўскіх градах ужо набірала стрэлку цыбуля.
— Ну, за што, за здравіе ці за ўпакой?
Вырашылі, што і за здравіе, і за ўпакой адначасова. I як заведзена на хаўтурах, капнулі па кроплі па зямлю, пад лямцавую вішаньку, каля якой размясціліся. Узнялі ўгору склянкі, узнялі ўгору, у неба галовы. I вочы туды ж узвялі, нібыта адмаўляліся бачыць перад сабою гэта ўбогае, раскіданае селішча, гэту ўбогую зямлю. Самога бога жадалі ўбачыць. I з богам.
Вось тут якраз і з'явілася пчала. Загула спачатку пад вухам адным, потым — другім. Злосна, жорстка, не прымаючы, пэўна, самагоннага духу. Абрала самага нялюбага ці, наадварот, таго, што найбольш быў даспадобы ёй, аўтара праекта. Літая, што куля, закружыла, закарагодзіла перад вачыма, калі ён зноў апусціў іх на зямлю. Калі зноў перад яго вачыма паўстаў убогі падворак, рассохлая, вывалачаная на самую сярэдзіну яго лодка. Дакор і боль. Немы плач і крык з выбітых вокан хаты, згрувашчаных каля хлява пустых вулляў.
— Пчала,— сказалі ўсе разам, нават тыя, хто не піў самагонкі, не звяртаўся да бога. Сказалі, нібыта перад імі быў сам бог у вобразе пчалы. I аўтар, што інстынктыўна ўзняў ужо руку, каб адагнаць пчалу, апусціў нецярплівую тую сваю руку.
Пчала захадзіла перад вачыма скокам уверх — уніз і па крузе, як ходзіць сама зрэнка чалавечага вока. А мо па самой справе гэта так пачалі хадзіць яго зрэнкі, нешта імкнуліся вымаргнуць, што трапіла яму ў вока. Але з вока нічога не выміргвалася, і пчала не пакідала яго, не змяняла скокаў. Ен адышоўся ўбок, каб ніхто не бачыў яго мірглівых вачэй. Пчала пайшла за ім.
Але нехта ўсё ж убачыў яго вочы. Мо нават усе ўбачылі. I таксама адышліся, падышлі да хлява. А там, як чакала іх, стаяла каля сцяны старая ржавая каса. I як толькі што пра пчалу, яны ўсе разам выдыхнулі раптам:
— Глядзі ты, каса... Дзед касу пакінуў.
— Гэта каса не дзедава, а бабуліна...— зноў амаль усе.
— Дзед хату пакінуў, пайшоў ваяваць. Грэнада, Грэнада, ёш тваю маць,— маскоўскі журналіст.
— Хлопцы, а двор жа ўвесь зарос. Глядзіце, увесь у палыне. Усё вакол у палыне,— гаспадар.
— То не палын,— паправілі яго.— Чарнабыл.
Читать дальше