Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Што вам трэба? — сярдзіта спытаў ён у іх.— Будзе раніца, і будзе работа. А зараз адпачывайце. Хутка, хутка вам будзе доўгі-доўгі адпачынак.

Дзіўна, але рукі адазваліся на гэтыя яго словы болем у плячах.

— Глядзіце вы: і яны не без паняцця,— прамармытаў месяцу Вечка і прыпаў да акна, разглядаў прыціхлыя ўначы, абстаўленыя, як вартай, сумным сонечнікам хаты. I зноў паглядзеў на свае рукі, не верачы, што гэтыя хаты зроблены імі.

— А вы памятаоце іх? — спытаў ён у сваіх рук,— Я вось не памятаю ўжо...— Замоўк, прыслухаўся. Рукі лёгка ўзняліся да грудзей, і не было ўжо ў іх, ні тугі, ні болю, як бы зусім не было ў яго рук. Рыгор Вечка засмяяўся, ціхенька так, сам сабе, быццам баяўся напалохаць сябе гучным смехам. Дакрануўся далонню да фарбаванага падаконніка. Праз фарбу дзе-нідзе прабівалася хваёвая смала — Вечка нядаўна перасыпаў хату, ставіў новыя падаконнікі,— і гэтая смала як бы звязала, з'яднала яго руку з дрэвам, і ў дрэве, і ў яго руцэ, здавалася яму, журчыць струменіць адзіная кроў. Ён асцярожна адняў руку, пазногцем адкалупнуў кавалачак смалы, расцёр яе на далоні і адчуў радасць далоні, якая пахне смалой, здаецца, убачыў дрэва, з якога зрабілі падаконнік, адчуў яго пругкую моц, звонкі смех сякеры і нецярплівы грукат свайго сэрца.

І ўсе зробленыя Рыгорам па свеце хаты паўсталі перад ім. Цэлы горад ці вялікая-вялікая вёска. I ўсе яны ўсміхаліся яму вокнамі, ён бачыў іх усмешку, чуў, як тонка пастрэльвае, сохтте ад сонца бярвенне, адчуваў, як прагна п'е цяпло, месячнае і сонечнае святло мох, і цяпло струменіць, струменіць па бярвенні, ахутвае радасцю сэрца. Ён глядзеў і не мог наглядзецца па свае хаты. Яны стаялі, як намаляваныя, перад ім, ладныя, жоўта-звонкія, і ішоў з комінаў іх дым... I раптам усё знікла. Месяц закрыўся хмарай, і з гэтай хмары адбілася на зямлю ценем маленькая хатка-сцёбачка і паўстала перад акном нядаўна перасыпанага Рыгоравага пяцісценка.

Ён пазнаваў і не пазнаваў гэтую сцёбачку. Яна была як сапраўдная, толькі ад гэтай сапраўднасці не пахла жыллём, чалавекам. Зноў выйшаў месяц, зноў быў перад ім пабудаваны яго рукамі горад ці вялікая-вялікая вёска, але Рыгор глядзеў толькі на сцёбачку, маленькую-маленькую хатку, з якой усё і пачалося, з якой пачаўся і ён сам. I так шкада было яму яе, так хацелася ўвайсці туды, схавацца і не выходзіць, што Рыгор застагнаў і кінуўся прэч ад акна, захутаўся коўдрай і прыціснуўся да жончынага мяккага пляча.

— Чаго? Чаго табе? — мармытнула тая спрасонку і працягвала спаць.

Рыгор адхіснуўся ад яе цёплага цела і зашаптаў:

— Ты прабач, прабач мне, Лукер'я...

А сцёбачка стаяла ўваччу, хоць ты вочы выдзірай. Ён успомніў, як ставіў гэтую сцёбачку. Употайкі ад усяго свету браў на станцыі шпалы, цягаў аполкі. I ў сцёбачцы заўсёды, колькі жыў ён у ёй, як ні мазаў сцены глінай, пахла крэазотам. Рыгор уздыхнуў, і здалося яму, што хапіў не паветра, а крэазоту, крэазотам дыхнула ў яго новай хаце. Рыгор усхапіўся, прыгледзеўся і толькі цяпер пачуў, як цяжка дыхае жонка.

Ты не спіш? — ціха спытаў ён яе, больш за ўсё жадаючы, молячы яе, каб яна не адазвалася, нават калі і не спіць.

І яна не адазвалася, мо і сапраўды спала, а мо разумела яго, не хацела падаваць голасу. І Рыгор тую ж хвіліну забыў аб ёй, быццам ніколі яе і не было, загаварыў з той, мёртвай, для каго мёртвай, а для яго заўсёды жывой:

— Нічога, нічога, Лукер'я, спі, спі, нічога мне не трэба...— І, як бы баючыся парушыць яе сон, сам сабе: «Ты прабач мне, Лукер'я. Лепшай, чым ты, мне жонкі і не трэба было. Але што рабіць... Мо я і вінаваты перад табой, але што рабіць, калі тыдня, тыдня ты не дажыла да вызвалення, і за гэты тыдзень я пакутую ўсё жыццё... Перш думаў, што так адзін ужо і дажыву свой век, але што рабіць, што рабіць. Яна была такая ж, як і я, беспрытульная, знявечаная вайной. Я страціў цябе, яна страціла мужыка. І што нам было рабіць? Мо гэта і лепей, што мы сышліся і я на якісьці час забыў цябе... А я імкнуўся і ў чужой душы знайсці, адкрыць хоць часцінку цябе. А з гэтай жанчынай мы былі роўныя: у яе ад першага мужыка засталася дачка, у мяне — ад нас з табой — сын, я страціў цябе, яна страціла мужа. І абое мы былі страчаныя. А зараз у нас дзеці...»

Рыгор сціх і зноў прыслухаўся да дыхання жонкі. Яно было такім жа цяжкім, і няроўным, і чужым. Чужым чужым. Такім, што ён адразу і не зразумеў, хто гэта ляжыць побач з ім, адкуль узялася гэтая жанчына. Яму стала сорамна і горача, нібыта ён ляжаў з ёю на вачах у Лукер'і. Рыгор ненавідзеў гэтую жанчыну, узненавідзеў за якуюсьці адну хвіліну. Яшчэ крыху — і ён скінуў бы яе з ложка. Ён ненавідзеў яе сапенне, яе цяжкае дыханне, яе любоў да яго і пакуты за яго. Нічога-нічога яму не трэба было ад гэтай жанчыны, абы знікла яна, толькі ніколі не было б яе ў яго жыцці.