Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Пойдзем вось туды, уніз, за гару. Мы заўсёды туды ходзім, каб вока лішняга не было. I рабочыя, і я. Зараз там нікога няма... Такая ўжо наша работа, мо крыху і зацягнулі, але не думайце, не крыўдуйце, помнік мы вам зрабілі добры,.— Пад гэтую яго гамонку яны спусціліся ў роў, уладкаваліся пад кустом вербалозу. Баглай завалодаў пляшкай і спрытна адкаркаваў яе пакалечанай рукой.

— Толькі на гэта і прыгодна,— сказаў Баглай, прыкмеціўшы позірк Рыгора Вечкі.— Мне б абедзве рукі, дык ці сядзеў бы я тут, хоць і справа наша, скажу я вам, ой як патрэбна людзям... Але робім...

— Дзе? — спытаў Рыгор, нібы і не слухаў Баглая.

— Што дзе? — сумеўся той.

— Руку дзе пакінуў?

— У Югаславіі.

— А я два рабры ў Аўстрыі... А жонка з дзіцем вось тут, дома... I хадзіць далёка не прыйшлося...

— А ў мяне бацька... Помнік яму толькі ніяк не збяруся паставіць, хоць і ўсе ў маёй руцэ.— I ён патрос перад Вечкам сваёй пакалечанай рукой.— Рабіў вось гэты, эксперыментальны, думаў: вазьму яго сабе. Але не выходзіць сабе паспрыяць, некалі ўсё...

— Памаўчым,— сказаў Рыгор Вечка.— Памаўчым. I ім успамінак будзе, і мы адзін другому не схлусім... А помнік не я стаўлю, а сын. I табе, чалавек, як сыну павінна сорамна быць... I мне сорамна. Увесь свой век з мазаля жыву. Мінуткі не маю вольнай, каб азірнуцца. Колькі перароблена гэтымі вось рукамі па гэтай вось зямлі. I ўсё на радасць, на радасць, на радасць, на шчасце, здавалася. А зараз чую: штосьці я прагледзеў за гэтай работай, аслеп і нічога не бачу, акрамя работы. Усё ў мяне ёсць, толькі радасці няма.

— Гэта так,— сказаў Баглай,— гэта бывае, калі на могілкі прыйдзеш. I ў мяне было, ды звыкся ўжо... Не ведаю, не ведаю... Колькі ўжо мы за гэтыя помнікі бяром, а грошы ўсё роўна браць не паспяваем. I часу колькі мінула з той вайны, а ўсё роўна... Раней — труна ды крыж, ды слёз літра. А зараз і не плачуць нібыта, а як бы ў сабе ўсё тояць, зірнеш па яго, а ён як у агні гарыць. Адкуль той агонь? А ці не ўсё роўна — пад помнікам ці пад крыжам ляжаць тым небаракам?.. Так я мяркую... Ці то зноўку якаясьці навала набліжаецца? Дык не сказаў бы... Вось ты, стары чалавек, чаму помнік сёння ўздумаўся ставіць?

— Не чаму, а каму,— сказаў Рыгор,— I не жонцы, і не дзіцяці, а сабе! Таму што жыў такі чалавек на свеце. Рыгор Вечка. I была ў яго жонка Лукср'я. Не з паноў, гарапашнікі. Каб ведалі гэта людзі, шчасцю іх мінуламу і пакутам маім без яе зайздросцілі, я і стаўлю помнік.

— Не-не, не тое ты гаворыш. Шчасце і няшчасце раней на Палессі людзі ў сабе хавалі, на свет не паказвалі. Палешукі — народ сціплы. А ты выхваляешся шчадротай і заможнасцю.

— Не выхваляюся я, а гора сваё над светам узнімаю, хай усе бачаць і пужаюцца. Вось цябе ўжо напалохаў і гэтым рад. Хоць і не разумееш ты яшчэ нічога, а ўжо баішся, то і добра.

Бутэлька апусцела. Па гары ўсе чацвёра, як гусі, нізка прысядаючы і перавальваючыся, палезлі наверх.

— Дык заўтра ў восем раніцы,— сказаў ім на развітанне Баглай.— Глядзіце, чакаць буду. Рабочага, вунь таго, нямога, возьмеце, калі яму што трэба сказаць, пісаць будзеце, ён па пісанаму разумее ўсё. Чарку яму паднесяце, калі скончыце,— добра, не — таксама добра. Як сумленне вам падкажа. Да заўтрага...

I доўга, пакуль не зніклі за горкай, глядзеў ім услед, памахваў рукой.

II.

Ноччу была поўня. Змянялася надвор'е. I стары Вечка, як ні імкнуўся, ніяк не мог заснуць. Усё штосьці муляла над бокам, і рукі, такія патрэбныя раней, былі лішнія, не маглі знайсці сабе месца. Ён клаў іх і за галаву, і пад галаву, і спускаў на падлогу, і ўкрываў коўдрай, але нідзе не было ім месца. «Ды паадрывала б лепей вас»,— раззлаваўся Вечка і не вытрываў, устаў, падышоў да акна, несучы перад сабой свае рукі, нібыта вёслы якія ці то ноч несучы перад сабой на выцягнутых сваіх руках, выставіў іх месяцу і са здзіўленнем пачаў разглядваць, як усё роўна першы раз убачыў. Нічога цікавага, здаецца. Як шапкі перастаялых грыбоў — мазалі; мазалі — грыбы, выпхнутыя карэннем жыл, даўно загоеныя рубцы ад сякеры, касы, бярвення і куль, свежыя парэзы, у якіх шчыміць і бруіцца яшчэ боль... Усё зведалі гэтыя рукі, што даведзена зведаць рукам чалавечым — і гора, і радасць,— яны ўмелі любіць і ненавідзець, умелі прыласкаць жанчыну і забіць ворага. Цёплыя, нават гарачыя, і не такія ўжо вялізныя, як здавалася раней. Набрынялыя стомай, работай і сілай рукі. Не, дарэмна ён гэта на іх. Што ён без іх! Але чаго яны ўсхадзіліся сёння — ці то прагультаявалі дзень, ці то адпачынку раней часу запрасілі. Не, не разумеў Вечка сёння сваіх рук.