Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

На сэрцы стала прыкра і горка. «Ты падманваеш сябе,— падумаў ён,— падманваеш. I ведаеш гэта. Ты не памятаеш цяпла рук маці, ты не ведаеш, што гэта такое. Камень мёртвы. I маці памятаеш ты толькі мёртвую...» Але ён быў удзячны каменю, які даў адчуць яму тое, чаго ён быў пазбаўлены, які захаваў і праз гады данёс да яго тое, чаго не змагла захаваць памяць, і ненавідзеў гэты камень. Да самага апошняга часу ў ім не-не дый успыхвала дзіцячая вера, абуджалася дзіцячае жаданне цуду: не можа быць ён так абдзелены ў жыцці. Ёсць у яго маці, будзе. Яна толькі забавілася дзесьці і зараз прыйдзе да яго. Так, ён верыў гэтаму. З гэтай верай у яго звязаны самыя лепшыя ранкі, самыя лепшыя сны, сны ў сне і наяву. Усё ў яго будзе, як у людзей. Ішоў час. Усё ў яго было, як у людзей, і толькі не было маці. А ён усё верыў, што будзе.

Будзе! I вось... веры гэтай прыйшоў канец. Мёртвы камень паўстаў паміж ім і маці. I ніякая сіла не магла скрануць яго, што-небудзь перамяніць. Гэта Антон зразумеў толькі цяпер, на гэтым двары, дзе рабіліся помнікі і абуджалася неіснуючая памяць: няма маці. Няма і ніколі ўжо не будзе. Калі з таго свету не вяртаюцца, то і з-пад каменя не ўстаюць.

I Антон адчуў, што з гэтага дня жыць яму будзе цяжэй, пашкадаваў бацьку.

А бацька стаяў каля пліты сам як помнік. I меншы яго сын, Алесь, таксама быў нерухомы. Жанчына і хлопчык, аб якіх сумавалі яго бацька і брат, былі невядомы яму. У яго былі маці, і яшчэ адзін брат быў у яго. Але і ён зведаў гора, таму што жыў і рос на такой вуліцы, дзе ўсе зведалі гора, дзе ў кожнага хтосьці загінуў у вайну. Але гэта было так даўно, калі яшчэ яго на свеце не было. Яму было шкада бацьку, і брата, і жанчыну, і хлопчыка, асабліва хлопчыка. Ён пражыў толькі два гады. А жанчына магла быць яго, Алесева, маці, яна таксама з васемнаццатага года. З другога яе боку, застанься ўдавой гэтая забітая жанчына, не было б на свеце яго. Быў бы хтосьці зусім іншы. А добра гэта было б ці не? Хто яго ведае. Але яго не было б, ясна.

А ў клубе сёння тапцы. I ў кішэні Алеся ляжыць асвятляльная ракета, якую так зручна запускаць з танцавальнай пляцоўкі. Сёння ракеце, напэўна, не ўзняцца. Мо гэта і лепш, а мо і не... Дзяўчаты так хораша палохаюцца ракет, так скрозь страх імкнуцца разгледзець, хто гэта там «адмочвае» такое...

Было Алесю крыху не па сабе яшчэ і ад таго, што мёртвая, помнік па якой ён прыехаў забіраць, так кранае яго бацьку, такая дарагая яму. Было сорамна за бацьку, нібыта ён, Алесь, падгледзеў штосьці ў шчылінку, недазволенае, нядобрае. I мёртвая жанчына паўставала паміж ім і бацькам. Таму маці сёння так і сцяла губы, калі бацька наладзіўся ехаць па помнік той, першай жонцы... Шкада бацьку, шкада маці, шкада тую жанчыну з хлопчыкам і сорамна. Сорамна, што ўсё так недарэчна складваецца на белым свеце. Чаго толькі гэтым людзям не хапае. Жылі б сабе ды жылі, дык не... I вось таму Міхасю было толькі два гады... I колькі часу прайшло, а бацька толькі зірнуў на пліту — счарнеў за хвіліну. I сум, сум у вачах, як па нябожчыку.

А Рыгор Вечка, бацька, у гэты час ужо не сумаваў.

Сум-то быў у ім, і сляза, пякучая, горкая, мучылася і не магла прабіцца на волю. Але гэта былі нрыемная сляза і прыемны сум. Рыгор быў зноў малады. I маладая яго рука абдымала не камень, а, здаецца, пяшчотна трымала другую такую ж маладую руку. I пяшчота ўваходзіла ў яго, і разам з ёю ўзнімалася на неба сонца. Надыходзіў час развітання. Рыгор не мог зразумець, навошта гэтае сонца, як перажыць гэты доўгі, доўгі дзень, як год, да новай сустрэчы. А трэба было яшчэ бегчы дванаццаць кіламетраў да сваёй вёскі і брацца за касу...

— Ну дык што будзем рабіць? — пачуўся голас Баглая.

— Забіраем мы помнік,— сказаў стары Вочка.

— Не,— сказаў Баглай,— не аддам я сёння табе помнік. Машыны няма, ды і мастака няма, ды і рабочы дзень заканчваецца... Зранку заўтра, зранку.— I Баглай зноў паспрабаваў заглянуць у вочы Вочку, але той зноў не даўся. Тады Баглай павярнуўся да Аптона.

— Час у вас зараз ёсць? — спытаў яго Антон.

— Час-то ёсць,— зразумеў Баглай.— Але машыны ўсё роўна няма. I без мастака дошку я вам не магу аддаць, сумленне не дазволіць. Ды і верыш, хлопча, ці но, а шкада мне сёння аддаваць вам гэты помнік. Разумею, нядобра гэта, а шкада. Я яго амаль адзін, сам, адной сваёй рукой рабіў... А час ёсць, ёсць...

— Збегай,— падаў Антон пяцёрку Алесю.

— Гэта добра. Гэта трэба, каб пухам ім была зямля! — адобрыў Баглай.

I пакуль Алесь хадзіў у магазін, Баглай прынёс шклянку і напалову ўжо з'едзены гурок.