Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

— Пойдзсш у разведку, Махахей, па языка,— сказаў ротны.

— Ёсць у разведку...

I пачаў збірацца, хаця што збіраць: голаму апрануцца — толькі падперазацца. Але пайшлі салдацікі, пачалі дзяліцца ўсім, што хто меў. Той сухарык, той махоркі, а той — ножык-фінку. Спачувалі яму салдаты, шкадавалі яго, а ён жа думаў, яны радыя будуць, што не ім выпала па таго языка ісці. А яны шкадавалі... I больш таго, хацелі ісці да ротнага прасіць, каб адмяніў ён свой загад, бо нельга яму, Цімоху Махахею, гінуць. Прыкмета нядобрая для ўсёй роты, прывыкла яго рота бачыць жывым і здаровым. А Махахей спачатку не без задавальнення прымаў паднашэнні, слухаў, што пра яго гавораць: а як ды папраўдзе пашанцуе яму і зараз, угавораць ротнага адмяніць загад. Але калі яго ж другі нумар, з якім Махахей павінен быў ісці ў разведку, выцягнуў з кішэні кісет з паркалю ў гарошак, які па пошце на фронт прыслала яму дачка, пакрыўдзіўся страшэнна:

— Вы што, маёй смерці жадаеце, на смерць мяне рыхтуеце? Забірайце свае транты, папалю. Усё роўна вярнуся.

Але, калі папраўдзе, ён да самага апошняга, пакуль не перапаўзлі нейтралку, не верыў у сваё вяртанне. Толькі калі перапаўзлі, калі ўбачыў перад сабою таго немца, унтэра, што зноў жа як дзве кроплі вады паходзіў на Барздыку, і на таго немца, які паланіў яго пад Княжборам, пад яго ж хатаю, паверыў: чорцяго што з ім будзе, жыць будзе, у зубах, але прыцягне гэтага немца да сваіх. I імгненне нейкае Махахей і унтэр глядзелі адзін па аднаго. Махахей — недзе спадзеючыся, што ўспомніць яго немец і спалохаецца, але той, пэўна, не ўспомніў, пільнаваў яго вачыма, чакаў імгненне, калі можна будзе ўхапіць шмайсер і разрадзіць яго ў Махахоя. Махахей не даў яму дацягнуцца да аўтамата, і сам не ведае, але нешта спрацавала ў ім, узняло яго і кінула на немца, той толькі скрабануў кіпцюрамі па аўтамаце, а Махахей дапаў ужо рукамі да яго глоткі. Да аўтамата немец не дацягнуўся, але ножык, кінжал з-за халявы паспеў выхапіць. I добра, што Махахей быў у бушлаце. Кінжалам немец успароў яму рукаў бушлата, абадраў скуру на руцэ. I тут падаспеў, наваліўся на яго другі нумар Махахея Яўхім Целякоў з Нежына. Гуркі добрыя ў тым Нежыне растуць. Надзіва гуркі такія ж цяпер і ў Княжборы. Яўхім прыслаў насення, а баба Ганна разнясла па ўсім ужо Княжборы. Толькі ў госці адзін да аднаго ні Целякоў, ні Махахей не выбраліся. Усё збіраліся, збіраліся, спісваліся, дамаўляліся, дый... Памёр Яўхім Целякоў. А з разведкі прыйшоў — і валасінкі з галавы не ўпала, дайшоў да канца вайны. Выйшаў на пенсию ў сваім Нежыне. Адзін-адзіны толькі раз паспеў і атрымаць яе. I ўсё. Махахей адкладвае ўбок канверт з адрасам Целякова. А вось Былічу ён напіша. Быліч яшчэ жывы, робіць на чыгунцы ў Сухінічах, гэта недзе пад Масквою, каля Калугі. Яры, равы яшчэ там вялікія, а лесу няма. А так добрыя людзі жывуць, калі меркаваць па Былічу. Кожны год Быліч акуратна віншуе яго з Дзевятым маем. А тады, калі ён, Махахей, вярнуўся з языком, ледзь не заплакаў, абдымаць пачаў, цалаваць, прабачэння прасіў, дзівак-чалавек.

— Я памінкі па табе ўжо спраўляю, Цімох. Ты даруй мне, даруй.

— I вы мне даруйце,— апусціў вочы Махахей, бо не ведаў, як адказаць, што гаварыць.

— А чаго гэта ты ў мяне прабачэння просіш, Цімох? Чым жа ты правініўся перада мной?

— Не ведаю,— сказаў Махахей.— Мо падумаў што не так, паглядзеў калі-небудзь не так. Жыццё, усякае бывае.

— Ах ты,— толькі і адказаў яму Быліч, і, што было за гэтымі двума словамі, Махахей не вельмі і зразумеў, бо далей пайшлі такія мацюкі, у пяць радкоў друкаванымі літарамі не ўбярэш. I ў гэтых радках нічога пра яго, Махахея. Яму, Махахею, толькі алюмініевы карэц гарэлкі:

— Пі, Цімафей Ягоравіч, да дна за свае памінкі. Жыць будзеш вечна. Пачакай, дарагі мой, ты не паранены?

— Ніяк не, таварыш лейтэнант,— аб той сваёй драпіне ён не сказаў нікому, ні Былічу, ні Целякову. Сорамна было. I тут не ўсё як у добрых людзей. Быліч і напісаў гэтую «стаццю» «Геройский подвиг» — дваццаць пяць радкоў роўна разам з подпісам: «С. Былич, командир роты, гвардии лейтенант». I цяпер Махахей пісаў яму, адну адкрытку запоўніў першамайскую, павіншаваў свайго камандзіра з Першамаем. Пачаў выбіраць і другую, каб адразу павіншаваць і з Дзевятым маем. За пісаніну гэтую Махахей садзіўся зрэдку, але калі ўжо садзіўся, то надоўга, на ўсю ноч, улічваючы на паўгода ўперад усе святы і даты, таму і купляў адразу капу адкрытак, каб запаўняць іх у запас, нікога не абысці, не пакрыўдзіць няўвагай. У жыцці яго з бабаю Ганнаю і маці аніякіх асаблівых падзей не было: вясна, лета, сяўба, сенакос, уборка. Але аб гэтым ён таксама не пісаў, каму цікава, што ён пасеяў, што сабраў. «Жывём добра» — і гэта настолькі шматзначна, што хоць галаву набок скруці, а лепш не напішаш, гэта значыць, што ён яшчэ сапраўды жывы і, гледзячы на пару года, адсеяўся, ці ўбраўся, накасіў сена, выкапаў бульбу. «Здароўе, слава богу, добрае» — і гэта было не менш ёміста і само па сабе сведчыла, што ён яшчэ тупае, ідзе па крузе, што заведзены яго дзедам і прадзедам. I будзе тупаць далей, сеяць, касіць і збіраць, было б толькі што. «Жадаю і вам здароўя, вялікага сямейнага шчасця. Вёска Княжбор. Цімох Махахей».