Віктар Казько - Выбраныя творы ў двух тамах. Том І

Ёп пажадаў Былічу вялікага сямейнага шчасця ў гонар Першамая, а потым і ў гонар Дзевятага мая. Разахвоціўся, хацеў пажадаць і трэці раз, але адкрытак з Кастрычнікам, з грознаю «Аўрораю» ў яго не знайшлося, усе ўжо выйшлі, а тыя, што ў яго былі з кароценькім і сціплым «віншую», з сіненькімі і блакітнымі кветачкамі ўнізе, ён не хацеў траціць, ды і куды ж гэта годна, камандзіру — і кветачкі. Да таго ж адкрытак магло і не хапіць. Людзей у яго планшэтцы заставалася яшчэ шмат, хаця і меней ужо, куды меней, чым такой жа парой на мінулы год. I дзевак сваіх трэба было не абысці. Махахей раскінуў веерам карцінкі, што засталіся яшчэ ў яго, як карты, пачаў іх сарціраваць, адбіраць, каму якую прызначыць, каму Крэмль заснежаны: і з яловаю галінкаю, каму тыя ж кветачкі, а каму і зайчыка-барабашнчыка альбо вожыка-скрыпача — дочкам, тыя не пакрыўдзяцца. Не бянтэжыла яго і тое, што гэтыя зайчыкі і вожыкі выпадаюць кожнай дачцэ, па два, а то і тры разы на адзін год: пакуль адно свята пройдзе, другое паступіць — яны ўжо і забудуць, што бацька ім прысылаў. Ды і дочкам ён будзе пасылаць не пісьмом, а пасылкаю. Ладны шмат сала, круг дамашняй кілбасы, гарбузікаў жменька, торбачка сушаных яблык, а паверх ужо адкрытка: «...I вялікага сямейнага шчасця. Вёска Княжбор. Цімох і Ганна Махахеі. Вашы бацькі». Баба яго Ганна ляжала зараз на печы і вадзіла яго рукою, выпісвала разам з ім літаркі. Шчыравалі, працавалі ў сцяне тачыльшчыкі, падпяваў ім, пстрыкаў капейкамі электралічыльнік, стаіўшыся, спаў пад сталом кот, якога пусцілі нанач у хату, нядрэмным вокам сачыла з свайго кутка за Махахеем і багародзіцаю старая, маці Махахея, забірала маладым марозам шыбкі ў акенцах. Усё паказвала на вясну. I пяро рыпела радасна, як бы там ні было, вясна — не зіма.

Так нагаворваючы гэтыя вершы, трымаючы ўвесь час іх перад вачыма, ён запаўняў адну адкрытку за адной, светла і радасна выводзіў у канцы кожнай: «I вялікага с мейнага шчасця». I здавалася яму, што недзе звініць песня, спявае шпачок. Бусла ён так і не бачыў сёння, а вось шпачка ўгледзеў. Хадзіў далёка, а ён быў побач, сядзеў на чаромсе яго, Махахея, той самай чаромсе, што засохла, сядзеў і. перабіраў дзюбкаю пер'е, аблашчваў, наводзіў бляск.

— Шпакі ўжо сёння прыляцелі,— бы падслухаўшы яго, сказала, не адрываючы вачэй ад багародзіцы, старая Махахеіха.

— Калі, калі яны прыляцелі? — падхапілася, села на печы, звесіўшы долу босыя ногі, Ганна.

— Сёння і прыляцелі.

— Ты ж сёння і з хаты не выходзіла, мама.

— Не выходзіла, а ведаю, чую... У гэтым годзе я яшчэ шпакоў убачу, а ў будучым ужо не давядзецца, донька.

Махахей хацеў пакрычаць на старую, каб яна не брала ў галаву чаго не трэба, але стрымаў сябе. Яна бачыла і разумела больш, чым ён, калі, не выходзячы з хаты, адчула, што прыляцелі шпакі. У яго быў свой клопат. Трэба было нечым замяніць тую засохлую, знішчаную чаромху. Не простае ж гэта было дрэва, а як бы абяцанае. У красавіку шпачкі збіраліся на ім чародкамі з усёй вёскі, а мо і з суседніх вёсак зляталіся. Зляталіся і як вяселле там адно вялікае шпачынае правілі альбо нараду праводзілі. Дзень скакалі з галінкі на галінку і чубіліся, гаманілі, а вечарам знікалі. I гэтае дрэва было як пасаджанаю маці ім ці бацькам — як буслам Балонь, яго, Махахеева, дуброва, жаваранкам — возера Вясковае.

Нібы кропля вады, лапік зямлі, адно-адзінае дрэва, куст чаромхавы былі іх бацькоўскаю хатаю — бацькаўшчынай. Скажы каму чужому — не павераць. Але ён бачыў сам. Аб тым, што чаромха яго незвычайная, пра адметнасць Балоні, дубровы ведае ўся вёска. Толькі кожны да таго прыгледзеўся ўжо, што і не заўважае нічога. Не заўважаюць, што ў Вясковае ўлюбёныя жаваранкі. Таксама з усіх бакоў, толькі крыху прыгрэе сонца, ляцяць яны туды, бы азярцо тое, сподачак крынічнай вады, бласлаўляла іх пладзіцца і множыцца і берагчы яго, берагчы зямлю, той самы лапік ці грудок, з якога яны ўбачылі белы свет, сталі на крыло, спазналі неба. I жаўранкі як клятву давалі на Вясковым, што піянерчыкі, адпівалі яны па глытку вады з Вясковага, мачылі дзюбкі, і салавелі іх вочкі, бы гарэлачкі каўтнулі яны,— спявалі дзень напралёт, а вечарам знікалі з Вясковага да будучай вясны. Цяпер знікла само Вясковае, і няма больш ні буслоў, ні шпакоў, ні чаромхі. I не здолеў Махахей дапамагчы ні буслам, ні жаваронкам, не пад сілу яму было стварыць новае Вясковае і новую Балонь, але дрэва пасадзіць ён мог. Толькі ці прымуць тое дрэва шпакі, ці прызнаюць яго за маці, у чалавека маці адна, а ў птушак колькі? Ці будзе трывалым сямейнае шчасце на новым дрэве?