Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

Часам сярод ночы тупалі санітары з насілкамі, а раніцай пуставаў засланы ложак. Калі пыталіся, дзе наш сусед, сёстры стараліся абыякава адказваць: «Перавялі ў другую палату». Кожны маліў бога, каб толькі яго не перавялі ў «тую палату». Антыбіётыкаў тады яшчэ не было, таму ратавалі нас галоднай дыетай і камфарай падтрымлівалі сэрца.

Пасярод столі цьмяна гарэла запырсканая вапнаю лямпачка, за сцяною шумеў дождж, завываў і грукаў адарванаю бляхаю вецер. Кожнаму да плачу, да крыку хацелася есці, таму з ранку да ночы растраўлялі адзін аднаго ўспамінамі пра дранікі ў смятане, верашчаку, гарачую бульбу з марожаным салам. А нам давалі раз на дзень некалькі лыжак працэджанага рысавага адвару і дзве шклянкі несалоджанага чаю. У гэтым быў наш паратунак.

Праз два месяцы з дапамогаю ружовашчокай сястрычкі я вучыўся хадзіць па палаце ад ложка да ложка. Позняй восенню спачатку на паштовым аўтобусіку, а потым на кані на змярканні бацька прывёз мяне дадому. Пакуль ён адчыняў брамку, я споўз з воза, ступіў некалькі крокаў, захістаўся, як хлудзіна, пакаўзнуўся і споўз на слізкую сцежку. Пакуль караскаўся, каб устаць, пачуў, як суседка казала дачцэ: «Антоля бажылася, што сканаў Ляксей. Аж бач, жывога прывёз Іван. Авой! Дзе ж ён дзеўся? Толькі што калываўся». Я хапаўся за частаколіны, каб устаць, падскочыў бацька і, трымаючы за сярэдзіну, давёў да ганка. Насустрач выскачыла маці і загаласіла: «А дзіцятка ж маё, жывенькае, дзякаваць богу».

З тыдзень вучыўся хадзіць па хаце, патроху ад'ядаўся і прутчэў. Дажджы змяніліся ціхімі сонечнымі днямі, паляцела доўгая лёгкая павуціна, загарэўся чырванню і золатам недалёкі лес, парудзела за нашым гародам завішаваная балацінка, а на апусцелых і сталочаных градах датлявала прыплясканае дажджамі бацвінне, на сагнутых тычках шамацеў пасохлы фасольнік, тырчалі белыя храпкі ссечанай капусты. За шэрымі стрэхамі нашае ўсяго на дванаццаць хат вёсачкі цёмныя елкі аблямоўвалі колішні панскі сад. Зямля адышла пад калгас, а двор заняло лясніцтва: адну палавіну ашаляванага з белымі калонамі дома займала кантора, на другой пасяліўся ляснічы. Быў ён наезджы, даношваў колішнюю форменную фуражку з зялёным аксамітным аколышам, на носе блішчалі акуляры ў тоненькіх залочаных абадках, на верхняй губе раслі рудаватыя вусы, а пад ніжняю — тырчаў маленькі касмычок. Гаварыў ляснічы не па-простаму, часта паўтараў «та-а сказаць» і «будьте уверены, любезный». У гэтым сказе заўсёды чулася пагроза, а за ёю — акт і штраф. Ён ніколі не крычаў і не лаяўся, але бязлітасна штрафаваў парубшчыкаў за кожнае бярвенца і жардзінку.

Старэйшая дачка ляснічага вучылася ў Рагачове на настаўніцу, малодшая, хваравітая Галя, была пры бацьку, часам у канторы выпісвала білеты на дровы, нешта друкавала на «Ундэрвудзе», а ў добрую пагоду хадзіла дыхаць смольным паветрам у суседні лес, што пачынаўся праз некалькі гоней за садам.

Летась некалькі разоў я памагаў Галі збіраць яблыкі ў вялікім колішнім панскім садзе. Мы іх зносілі адным кашом да будана, палілі абрэзанае сухое голле, зграбалі на вогнішча лісце. Гаварылі абы не маўчаць. Галя, тоненькая, як былка, з бледным лялечным тварам, шэрымі вачыма пад крутымі броўкамі і ледзь прыкметнымі пагорачкамі грудзей часам расказвала неверагодныя гісторыі, вычытаныя з раманаў, што засталіся ў шафах колішняй панскай бібліятэкі. Угледзеў цёмныя яловыя прысады вакол саду, і ўспомнілася Галя, нават захацелася ўбачыць, але далёка адлучацца ад дому яшчэ не адважваўся. Тупаў па двары, падстаўляў слабаму асенняму сонцу схуднелы твар, глядзеў, як сцелецца па жнеўніку і ляціць павуцінне, завісае на платах і бадыллі. На старой дуплаватай таполі трывожна гарланіла вараннё, а чароды гусей з жытнішча зрываліся ў лёт; з шумам кружылася і падала лісце, вецер зносіў яго ў разоры і гразкія каляіны.

Часам успаміналіся любімыя вершы: «І было ўвосень, калі стрыглі поле, і на полі слалі дываны з лістоў, засмылела сэрца нечуваным болем. Вельмі многа крыўды, вельмі мала слоў». Або «Не жалею, не зову, не плачу. Все пройдет, как с белых яблонь дым...» Адзінота, шум апалага лісця, асенняя туга і мінорныя вершы часам краналі да слёз, хацелася спагады, цеплыні, ласкі, увагі і добрага слова. А побач нікога не было: маці ад відна да цямна перакопвала бульбянішча, бацька служыў у сельсавеце, а я, як таўкач, сноўдаўся па хаце і па двары, сядзеў на акораным пачарнелым бярвенні і глядзеў, як вераб'і малоцяць пахілыя каноплі.

У нядзелю з кіёчкам наважыўся пайсці ў бліжэйшы лес, а пасля хваробы ён здаваўся не такім і блізкім: спыняўся, адпачываў пад абляцелымі ракітавымі кустамі і паволі ішоў далей. У лесе было зацішна і цёпла. Рэдкія сосны на ўзлессі ледзьве гайдаліся ў сваім адвечным суме, на залітым смалою пні грэлася яшчарка, гарчыў пах апалага лісця і вялай травы, сухое ігліцы і багуну, датлявалі пазелянелыя трэскі і хваёвая кара.