Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Ідзі, галубок, прама па Прэабражэнскай. А там і Багадзельная будзе.

Барак Кузьма знайшоў хутка. Быў ён доўгі, драўляны, неахайна абмазаны патрэсканай рудой глінай. На карабатай гонтавай страсе зелянеў мох, расла высокая вострая трава. Чорны певень хадзіў па страсе і раз-пораз кукарэкаў. У бараку было шмат дзвярэй, усе адчыненыя, абшарпаныя, пабітыя, парэзаныя ножыкамі і падрапаныя цвікамі. І Кузьма разгубіўся: не ведаў, у якія заходзіць. Усё-ткі рашыўся, зайшоў у самыя крайнія. У паўцемры зачапіўся за нейкае вядро, яно пакацілася па падлозе, загрымела.

— Хто тут? — з-за стракатай засаленай шырмы, што разгароджвала пакой на дзве няроўныя палавіны, выглянула ўскудлачаная мужчынская галава з чырвонымі вачамі, якія слязіліся.

— Скажыце, дзе тут жыве Лусковіч Праскоўя? — кашлянуўшы ў кулак, спытаўся Кузьма.

— А-а... А я думаў, гэта мне Васька Крывец доўг прынёс. У трэцім пад'ездзе жыве Праскоўя. — Галава лена пазяхнула і зноў схавалася.

Трэція дзверы таксама былі адчынены. Кузьма асцярожна зайшоў у іх, баяўся, каб і тут за што-небудзь не зачапіцца. Вузенькі калідорчык упіраўся ў акно, на якім стаялі вядро з вадою і вялікая медная конаўка. На абодва бакі калідора былі яшчэ дзверы: адны маленькія, фанерныя, жоўтыя, другія большыя, абклееныя газетамі. Кузьма трохі падумаў і пастукаў у маленькія дзверы. Увайшоў, прыгнуўшы галаву, у пакой, паздароўкаўся. Але ніхто яму не адказаў. Пранізліва звінела, білася ў шыбы муха. У куце віселі абразы: святы Юры доўгім чырвоным кап'ём біў змея проста ў разяўленую пашчу. Каля сцяны стаялі самаробныя шафа з посудам, стол, венскае гнутае крэсла. Люстэрка ў лёгкіх трэшчынках ззяла над сталом, і прамень сонца пераломваўся ў ім, драбіўся, вясёлкавым полымем падаў на падлогу.

Толькі зараз Кузьма адчуў, што на яго нехта глядзіць. Ён павярнуў галаву і па правую руку ад сябе ўбачыў металічны ложак, на якім, накрыўшыся па шыю нейкімі рызманамі, ляжала жанчына. Ёй было гадоў дваццаць. Твар вельмі прыгожы, тонкі, белы, але толькі адна яго палова. Другая — уся чырвоная, як абпаленая нечым. Адным сваім вокам, вялікім, бліскучым і напружаным, жанчына глядзела на яго ва ўпор, і яму стала не па сабе ад такога пагляду.

— Ці не вы будзеце Праскоўя Лусковіч? — парушыў маўчанне Кузьма.

Жанчына колькі хвілін, не міргаючы, глядзела на яго, потым сказала:

— Паша хутка будзе. Узяла дзіця на рукі і пайшла ў гарадскую думу. Там салдаткам пайкі даюць...

Голас у яе быў глухаваты, нізкі.

— То я выйду на вуліцу, пачакаю. — Кузьма павярнуўся, адчыніў дзверы і, забыўшыся, што яны нізкія, балюча стукнуўся галавой аб вушак.

На вуліцы ён сеў на лаўку, зняў шапку, заплюшчыў вочы. Але сонца, прамяністае, цёплае, чырванавата-жоўтае, бачылася і з заплюшчанымі вачыма. Ён падумаў пра жанчыну: «Такая маладая, прыгожая, ды на табе — не пашанцавала ў жыцці...»

— Паша жыве насупраць мяне. Ейныя дзверы газетамі абклеены. — Жанчына, накінуўшы на плечы старэнькае зялёнае паліто, ужо стаяла побач з Кузьмой. Толькі не глядзела ў твар, а ўсё адварочвалася. «Калецтва сваё хавае», — здагадаўся Кузьма.

Яму зрабілася так няёмка, так прыкра ад таго, што ён нейкім чынам прымушае яе пакутаваць, што яна баіцца глянуць на яго.

— Мы з ёй разам працуем, — гаварыла між тым жанчына, — на тытунёвай фабрыцы Цукермана. Як надыхаемся гэтай табакі, дык, здаецца, век на яе не глянуў бы. Вы курыце? — Яна выгаворвалася за ўсю сваю адзіноту, спяшалася сказаць яшчэ і яшчэ што-небудзь, але голас быў няўпэўнены, слабы, быццам баялася, што кожнае імгненне яе могуць перарваць.

— Я не куру. — Кузьма стараўся доўга не глядзець на жанчыну, каб не бянтэжыць яе. Ён глядзеў на страху барака, дзе бліскуча-чорны певень залез на самы вільчык, і вецер раздзімаў прыгожы пеўнеў хвост. — Малы быў, дык смаліў трохі. А зараз думаю — і так дыму на зямлі хапае, навошта яго яшчэ заганяць сабе ў нутро?

— Правільна робіце, дальбог жа, правільна, — яна адважылася, глянула на яго, і ў адзіным яе воку, як восеньскі туман, трымцеў сум.

Неўзабаве прыйшла Праскоўя з рыжанькім хлопчыкам на руках. Хлопчык, убачыўшы чужога чалавека ў вайсковым адзенні, спалохана ўткнуўся ў матчына плячо.

— От Лусковіч малы — усіх баіцца. — Праскоўя засмяялася, ускудлаціла сыну валасы. — І жукоў баіцца,! чарвякоў, і дзядзяў чужых.

Была яна нізкая ростам, паўнаватая, з круглявым загарэлым тварам, на якім так і ззялі вясёлыя сінія вочы, з русымі густымі валасамі, заплеценымі ў дзве тугія касы. І Кузьму раптам зрабілася страшна: як гэта ён скажа ёй пра смерць мужа? Гэты страх быў ужо тады, як ён ішоў па вуліцы, шукаў барак. Праўда, тады было ўсё-ткі лягчэй: ён не бачыў Лусковічавага сына, а зараз яны былі побач, і абое — хоць хлопчык, узяўшы трэску, корпаўся ў пяску. — чакалі ягоных слоў.