Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Што ты робіш? — здзівіўся Антон.

— Спатрэбіцца ў дарозе. Можа, мазоль які перавязаць ці рану. А жыдкі ад гэтага не пабяднеюць, — крыва ўсміхнуўся Гайкевіч.

Яны ўжо былі гатовы адыходзіць, як раптам Сташэўскі ўскочыў з ложка, папрасіўся:

— Вазьміце і мяне з сабой...

Ён сядзеў на ложку, ліхаманкава зрываў з нагі лубкі.

— Нельга мне тут заставацца, — гаварыў ён і ўмольна глядзеў на Гайкевіча.

Аркадзь скрывіўся, нібы ў яго нечакана забалелі зубы.

Антон быў уражаны, калі ўбачыў, што Сташэўскі апранае салдацкі шынель. Значыць, ён просты салдат. А па руках, па твары, па гаворцы ніколі б не падумаў.

Тулячыся да сцяны, яны ціха прайшлі цёмны калідор. Тут смярдзела нечым кіслым і гнілым.

— Здаецца, не ўбачылі, — радасна выдыхнуў Сташэўскі.

Яны ішлі па марозным рыпучым снезе. Сташэўскі кульгаў.

— Няўжо вы думаеце, што мы будзем несці вас на руках? — іранічна спытаўся Гайкевіч.

Упершыню пасля ўчарашняй размовы ён загаварыў са Сташэўскім.

— Несці мяне вы не будзеце. Я не кітайскі мандарын. — Сташэўскі стараўся не адставаць ад іх, моршчыўся. А Гайкевіч наўмысна ішоў усё хутчэй.

З Захар'еўскай вуліцы яны павярнулі ў бок Свіслачы, выйшлі да Златай Гуркі, старадаўніх каталіцкіх могілак. Помнікі стаялі зацярушаныя снегам. Пад няяркім зімовым сонцам у снезе ўспыхвалі іскры. Антон ішоў за Гайкевічам і Сташэўскім, разгублена глядзеў наўкола. Такіх прыгожых і багатых могілак ён яшчэ ні разу не бачыў. Куды да іх чмялёўскім могілкам з драўлянымі струхлелымі крыжамі, з выцвілымі, белымі ад дажджу і снегу ручнікамі. Тут усюды горда зіхцелі граніт, мармур і бронза. Нават пасля смерці паны заставаліся панамі. Іхнія твары, высечаныя з каменя і жалеза, пагардліва глядзелі на Антона, быццам хацелі спытацца: хто дазволіў яму, мужыку, парушаць панскі вечны спакой, хадзіць каля іхніх магілаў? Больш за ўсё было тут помнікаў, якія нагадвалі абрэзаны з двух бакоў ствол чорнага дрэва, на якім былі ссечаны сукі. Ніколі не дасць парасткаў чорнае мёртвае дрэва...

Моўчкі ішлі яны па могілках і ўбачылі наперадзе групу вайскоўцаў.

— Польскія легіянеры, — шапнуў Гайкевіч.

Палякі стаялі каля помніка, з якога глядзела на іх маладая мармуровая, вельмі прыгожая жанчына. Жанчына, сумна і пяшчотна ўсміхаючыся, трымала ў руках паходню, якая была перавернута полымем уніз. Бліжэй за ўсіх да помніка, схіліўшы кучаравую чорнавалосую галаву, стаяў паручнік з перавязанай рукой. Антон, Гайкевіч і Сташэўскі ціха спыніліся непадалёку ад палякаў. Раптам паручнік рэзка павярнуў у іхні бок галаву, крыкнуў:

— Як стаіце перад магілай маці маёй? Шапкі далоў!

Яны ўздрыгнулі, паспешліва сцягнулі з галоў шапкі. Паручнік стаў на калені, па-польску пачаў гаварыць малітву. Словы сумна падалі ў халодны снег. Мармуровая жанчына слухала іх і бяссільна сціскала ў белай руцэ паходню. Кончыўшы малітву, паручнік узняўся з каленяў, надзеў на галаву канфедэратку, хутка пакрочыў з могілак.

Гэта быў гаспадарчы ўзвод, рэшткі польскага палка, які па загаду Крыленкі і Мяснікова выводзіўся з Мінска ў напрамку Дукоры і Бабруйска. Палякі ехалі на фурманках і верхам на конях. Антон налічыў восем фурманак.

— Нас бяруць, як праваднікоў, як тутэйшых жыхароў, — пагаварыўшы з паручнікам, сказаў Гайкевіч.

Відно было, што паручнік не вельмі цырымоніўся пры размове, бо брыво ў Аркадзя нервова трапяталася. З людзей, пра якіх ён гаварыў у бальніцы, на месцы аказаўся толькі адзін: шыракатвары, злёгку рабаціністы хлопец з дзіўным прозвішчам Страх. Гэты Страх адразу сказаў, што галодны, як воўк, выцягнуў з кішэні свайго жоўтага доўгага кажуха кольца вясковай кілбасы, пачаў есці. Кілбаса суха трашчала пад яго моцнымі зубамі.

Яны, Антон, Гайкевіч і Сташэўскі, селі ў фурманку, на якой ехаў пажылы рыжавусы паляк родам аднекуль з-пад Сандаміра. Страх сеў разам з паручнікам. Паручнік колькі часу слухаў, як ён трушчыць кілбасу, потым гідліва зморшчыўся.

— Я не хачу ехаць разам са свіннёй. А ну, злазь!

Страх пакорна злез, пайшоў за фурманкай.

Неўзабаве выехалі з Мінска і згубіліся сярод снежных маўклівых палёў. Пад коламі фурманак, парушаючы цішыню, тонка віскатаў снег. Белае зімовае неба нізка вісела над дарогай. У пакрытых шэранем рэдкіх хмызняках свістаў вецер. Час ад часу, далёка на небасхіле, віднеліся невялікія вёсачкі — купкі чорных хат, кінутых на халодную бель снегу. Гэтыя вёсачкі, гэтыя далёкія хаты выкрасалі ў душы тугу, ад якой хацелася плакаць. Так няўтульна было ім на вялікай трывожнай зямлі.