Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

З некім іншым, ды хоць з кім з вясковых, можна было б дамовіцца і падзяліць золата, каб не здаваць, але не з Казімірам, які тыкаў ломам ва ўсе куты, дапытваючы:

«І ты хочаш сказаць, што знайшоў толькі адну гільзу, больш нічога?..» Ад яго і пайшло па вёсцы: маўляў, не ўсё, што знайшоў, здаў Нічыпар дзяржаве. Адну гільзу паказаў наўмысна, каб сплацілі яму законную чвэрць і пасля не чапляліся, скуль у яго грошы? — а яшчэ адну, ці нават дзве, схаваў. Праз гэта і прыпёрся поп да споведзі Нічыпара змушаць… І не дурны ж чалавек, не кантужа­ ны сельсаветам, як Казімір, а во як жадоба слепіць.

— Я прасіў Антаніну, каб сказала вам… Што яму тая Антаніна далася?

— Дык яна й сказала…

— Што?

— Бадай бы ты, сказала, здох хутчэй, мне б хата дасталася…

Поп рукі ўзняў:

— Госпадзі…

Нічыпару нават па законе належную чвэрць ад кошту скарбу не сплацілі. Пастанавілі, што паколькі само золата старшыня сельсавету знайшоў, а Нічыпар толькі гільзу, дык ад гільзы, калі хоча, можа чвэрць адпілаваць. Сход калгасны сабралі, на якім Казімір урачыста адмовіўся ад свайго на карысць дзяржавы, якой золата патрэбнае, каб Амерыку дагнаць і перагнаць. І ўсе вясковыя сядзелі, у далоні пляскалі. Радыя, што нічога нікому не дасталося, апроч граматы Казіміру «За перамогу ў сацыялістычным спаборніцтве». Пры чым тут перамога ў сацыялістычным спаборніцтве?..

І такіх людзей любіць?.. За што? Няхай сабе ўсе на­зываюць яго адлюдкам, але і ўсе — не людзі.

Нічыпар не нарадзіўся ў нелюбові, яна нарадзілася ў ім — і ён ведаў, калі. Не тады нават, калі ён сям’ю завёў і жытло ладзіць пачаў, а ў яго і сям’ю, і жытло адабралі, ні за што пасадзілі, — раней. Раней, ад маленства ён хацеў жыць калі не лепш, дык не горш за ўсіх, і ў такім нату­ ральным для чалавека жаданні адчуў, як астатнія ўсе гэ­ тага лепшага, чым у іншых, жыцця ягонага не хочуць, хоць нічога ён ад іншых жыццяў не адшчыкваў, нікому лепей за яго жыць не замінаў: браў усё на пуп, цягнуў на ўласным гарбе, на чужым не едучы. Вунь дом які адзін падняў — хай бы хто паспрабаваў!.. Ды аказалася, што, калі ты ўсё сам, нічога і нікому не вінен, дык ты вінен усім — і якраз за тое, што ўсё сам. Бо не калгасам і не ка­ галам жывеш з усімі, як усе, бо хата твая не сярод хлявоў, а на ўскрайку, каля возера з прысадамі, — адлюдак.

А хто з кім жыве?.. Ніхто ні з кім.

— Чалавек з Богам жыве, а калі з Богам, то з усімі, бо Бог, які ў кожным, усіх яднае, — запярэчыў Нічыпару поп, на што Нічыпар спытаў:

— Калі ў вас ёсць Бог, дык нашто вам, бацюшка, золата? На неба ж не возьмеш.

Поп заёрзаў на крэсле, выгляд зрабіў, што здзівіўся:

— Якое золата?

От і выдаўся!.. Калі б не пра золата дазнацца пры­ йшоў, дык не пытаўся б: якое?.. Няма нічога такога, ня­ хай самага неверагоднага, у што б чалавек не паверыў, калі з’яўляецца хоць прывідны шанец тое неверагод­ нае хапнуць. Калі нават яно гэткае ж неверагоднае, як Нічыпарава золата.

Вунь Нічыпар паабяцаў Антаніне, што, калі яна хоць з большага яго, нерухомца, дагледзіць, ён хату ёй пакіне. Неверагодна, а яна паверыла. Ён, можа, і пакіне, бо няма болей каму пакідаць, а з сабой не возьмеш, ды хіба мож­ на ў такое верыць? Нельга. Але абяцанкі­цацанкі — не адно дурню радасць. Гэта такія цацкі, якія і разумнікі не выкідваюць. І дзецьмі з імі гуляюцца, і старымі — да скону.

Антаніна ўжо з паўгода як паабяцала кітайца ней­ кага з іголкамі прывезці — і не вязе. А Нічыпар, зусім не дурань стары, чакае. Час ад часу пытаецца: дзе той кітаец? Той жа кітаец то ў Кітаі, то ў Манголіі, то яшчэ недзе, а да Крыўя ніяк не даедзе. Ды не таму, што так ужо ўсім ён здаўся, цэлы свет без яго абысціся не можа, а таму, што без патрэбы Антаніне на ногі Нічыпара ставіць. Бо, падняўшыся, ён можа пайсці з усім сваім, і тады Антаніна ні з чым застанецца. А так яна з двума абяцанкамі: і што дагледзіць, і што кітайца прывязе. Хо­ чаш — вер, не хочаш — не. Калі ўдумацца, верыць няма ў што, але як не верыць?

— Пэўна ж, той доктар заняты, Антаніна праўду кажа, хоць дзіўна, што не ўсю… — нахіліўшыся, паправіў па­ душку пад галавой Нічыпара поп, і Нічыпар падумаў: «А што гэта — уся праўда? Хіба толькі смерць… Во сказала табе Антаніна, што канаю, дык ты й паверыў… Ужо нюха­ еш, ці не патыхаю, раптам паспавядацца не паспею…»

— На веры свет трымаецца, — выпрастаўся, крыж на грудзях папраўляючы, поп. — Бязвер’е — гэта безнадзей­ насць, а безнадзейна ні жыць нельга, ні паміраць. Без веры душу не ўратуеш, вы ж верыце ў Бога?

Нічыпар на падушцы, папом папраўленай, кіўнуў: чаму не?.. Хоць не верыў. Верыць можна толькі тым, хто цябе любіць. А ні Антаніна, ні поп, ні Бог Нічыпара не любілі.