Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Чмель адпусціў руку вандроўніка, усміхнуўся і ска­ заў:

— Дзякуй. А то там святар сядзіць і сядзіць…

— Але гэтага мне мала было, — доўжыў вандроўнік. — Толькі аднаму гэта ведаць было мала, хацелася, каб і маці ведала, і бацька, і ўсе, каго я любіў… І я ўсіх пабудзіў, сказаў, што дзед памёр, і стаў глядзець, што яны стануць рабіць, і калі яны кінуліся ў слёзы і крык, загаласілі: а на каго ж ты нас пакінуў? — я ўзмаліў: дзед, падай ім знак, што яны не пра тое плачуць, крычаць і галосяць! — і дзед сарваў са сцяны зашклёны абраз, пад якім памёр, узняў яго і гваздануў аб падлогу, шкло ў галашэнне і слё­ зы пырскамі разляцелася: «Сціхніце! Смерці няма!..»

— Абраз гваздануў?.. — напружана ўгледзеўся ў вочы вандроўніка чмель.

— Абраз.

— Пад якім памёр?..

— Пад якім памёр.

— Нахіліся да мяне… — паспрабаваў прыпадняцца чмель і, калі вандроўнік нахіліўся, вышаптаў яму на вуха. — Зрабі так, каб як найцішэй было, калі стану ды­ ханнем. Пастараешся?..

— Пастараюся, але так не будзе, — адказаў вандроўнік. — Вы самі ведаеце…

Чмель сказаў:

— На жаль…

Вандроўнік папрасіўся:

— Я пайду?..

— Ідзі… І вяртайся дахаты, — пацалаваў яго чмель. — Доўгім ці кароткім шляхам, але вяртайся.

— Я вярнуся, — сказаў вандроўнік. — Доўгім ці кароткім… — І не дагаварыў, пра нешта падумаўшы.

Бог сказаў: «Кароткага шляху не бывае».

Чмель пачуў. Памаўчаў і кіўнуў, лежачы: «Гэта так». Вандроўнік рушыў да дзвярэй, у якіх чмель спыніў яго.

— Чакай. Апошняе… Скажы ім, што хачу памерці ў сваім ложку.

— А самі вы…

— Казаў. Не чуюць… Баяцца, што памру. Вандроўнік кіўнуў і выйшаў.

— Ну што?.. — кінуўся на калідоры да вандроўніка святар, і вандроўнік зманіў:

— Не разумее.

— Ён хоча памерці ў сваім ложку, — сказаў вандроўнік доктару, і той адказаў:

— Ведаю.

— Тады чаму не?..

— Бо ён штучна жыве. І калі я адключу яго ад штуч­ нага жыцця, памрэ ці імгненна, ці па дарозе ў машыне. Што мне рабіць?..

Вандроўнік павагаўся і сказаў:

— Адключы. Ён не памрэ па дарозе. Доктар бяссільна развёў рукамі:

— Я доктар. І чужы, як і ты. Няхай ягоныя скажуць…

— А што яны?..

— Не чуюць. Баяцца, што памрэ.

Вяртаючыся дахаты, вандроўнік у каторы раз нама­ гаўся ўцяміць: хто такі чмель і што такое Бог?.. Калі Бог, — думаў вандроўнік, — у якога чмель не верыць, усё адно ў чмялі, значыць, Бог ва ўсіх. Як душа, якая і ёсць чмель, і ёсць Бог. Які адначасова і паўсюдна ва ўсім гэткім бясконцым, што немагчыма ўявіць, Сусве­ це… Дзе штоімгненна запальваюцца і пагасаюць у нечым лятучым, што ляціць і ўніз, і ўверх і адразу ва ўсе бакі, мільярды мільярдаў зорак, і маленькая лятучая душа роўная ўсяму бясконцаму лятучаму Сусвету, у якім ад бясконцасці да бясконцасці — усё адно ў адным, і ўсё гэта разам і ёсць Бог…

Мудрасці, каб падумаць інакш, не хапіла. Вандроўнік зразумеў, што ў тым, пра што падумаў, няма мудрасці.

«Тады дзе яна і ў чым?…»

Выходзіла, што, калі не ў ім, у вандроўніку, тады ў вандроўным Богу.

Тут узнікала праблема…

Богу было не да авадня — і авадзень не памёр. У ім замянілі ўсё аваднёвае на новае, і ён далей застаўся жыць і баяцца памерці…

Чмель памёр у шпіталі ў той дзень, у які некалі па­ чалася вайна, на якой пражыў ён жыццё. Святара ён так і не паклікаў, але Бог, які быў у чмялі, пахаванне ягонае наладзіў, як свята… Было бясконца ціха — свят­ ло і дыханне, і ў святле і дыханні луналі белыя сцягі з чырвонымі слядамі крывінак.

І нікога на машынах, каб пыл не ўздымалі… Вандроўнік ішоў за труной і ўспамінаў, як маліў чмяля, калі той памёр, каб падаў які­небудзь знак, што ўсё тое, пра што яны апошнім разам гаварылі, так і ёсць, і як чмель падаў знак: калі ўсчаўся гвалт і крык, падняў свой зашклёны партрэт, бо абраза не было, і гваздануў яго аб падлогу, шкло пырскамі ў крык і гвалт разля­ целася: «Сціхніце!..» І яшчэ згадаў вандроўнік, як пад клавіятурай друкарскай машынкі, якая дасталася яму ад чмяля, знайшоў прыклееную паперынку, на якой чмя­ лём было напісана:

«Ёсць першая старонка… З Богам!»

Ліпень 2003,Менск.

— Людзі любяць тых, хто любіць іх, — ідучы да дзвярэй, сказала Антаніна. Яна кожнага разу нейкай адной фразай рабіла выснову з іх нядзельных гаворак. У астатнія дні, апроч нядзелі, гаварыць Нічыпару не было з кім, таму ён спытаўся ў спіну Антаніне:

— А Бог?

— Бог таксама, чым ён лепшы за людзей?.. — штурх­ нула Антаніна набрынялыя за зіму дзверы і, ужо зачы­ няючы іх, нібы сама сабе дагаварыла: — Ці горшы…