Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— Як сабе хочаш, — спакойна выцерся Жандар і падаў знак «чэхам».

Капітана ўскінулі на стол, адрэзалі вушы, нос, губы, выразалі язык, выкалалі вочы, адсеклі ў кісцях рукі і ў шчыкалатках ногі, рэзанулі ўрэшце паміж ног і адкацілі, як абрубак, да сцяны.

— Так будзе з кожным, хто адмовіцца, — сказаў Жан­дар і спытаўся ў мяне. — Ты адмаўляешся?

— Забі мяне, Ясу, — папрасіў я. — Па былой дружбе.

— Ты надта многа хочаш, — адказаў Ясу. — Я ж сказаў табе тым разам: не прыходзь.

— Да капітана яго! — загадаў Жандар, але Ясу спыніў Жандара.

— Не. Гэты хай жыве, каб помніў… Ён не хоча, дык яго захочуць. — І Ясу ткнуў пальцам у салдата Бігіна, які цягаўся за мной, як хвост, і па першай, і па другой ча­ чэнскай вайне. — Ты!

Салдат Бігін не адмовіўся… Сказаў толькі: «Гэта і стоячы можна зрабіць, нашто на стол валачы?..»

Праз дзень, калі нас, дваццаць кастратаў, бо яшчэ двое адмовіліся і засталіся абрубкамі ў стайні, перакідвалі на самалёце з Маздоку ў Маскву, салдат Бігін павесіўся на дзязе ў прыбіральні. Калі б за намі не глядзелі, не ён адзін павесіўся б. Па дарозе з вайны дахаты ўсім адкры­ лася, якімі і да чаго мы вяртаемся.

Я не спрабаваў павесіцца, бо ведаў, хто мяне заб’е…

Падаючы ў роўны шум вады пад запрудай, які я звык любіць, я паспеў яшчэ пачуць галасы.

— Рыбам на корм, — сказаў той, што ўдарыў мяне першы, а другі запярэчыў:

— Тут няма рыбы. Атручаная рака.

— Усё атручанае, — сказала трэцяя.

— Нейкая рыба павінна быць…

Яны заспрачаліся, але я ўжо іх не слухаў. Калі ты на рэшце мёртвы, табе ўсё адно, ці ёсць рыба ў рэках.

Верасень 1998 г., Менск, лістапад 2001 г., Хельсінкі.

Прыпавесць

На саракавіны Васіля Быкава

Чмель паміраў. Так сталася, што пад дзень народзі­наў.

Ён быў мудрым чмялём — і ведаў, што рыбы, птушкі, звяры і ўсё, што нараджаецца, і людзі, памірае, і кветкі, і таму, мусібыць, і чмялі, але не ведаў, як, і што пасля, і трохі баяўся…

Таму яму падумалася, што ёсць чмяліны Бог.

Ён быў мужным і моцным чмялём, жыў невыносна доўга і не стаміўся невыносна доўга жыць, аблётаўшы ці не ўвесь чмяліны свет і яшчэ схадзіўшы на вайну. Вайна была вялікай, але не большай за свет, і ён здзівіўся.

І яшчэ здзівіўся, што яна, вайна, яму не замінала.

«Тады што ж, — ён падумаў, — можа замінаць?..» І выходзіла, што нічога.

Адна смерць.

«Але ж не можа яна, смерць, — ён думаў, — быць большай за жыццё?.. Як вайна не можа быць большай за свет».

Мудрасці, каб падумаць інакш, не хапіла. Ён зразумеў, што ў тым, пра што падумаў, няма мудрасці. «Тады дзе яна і ў чым?…»

Выходзіла, што, калі не ў ім, у чмялі, тады ў чмяліным Богу.

Тут узнікала праблема: пра тое, што ёсць Бог, паду­ малася, але веры ні ў чмялінага, ні ў якога іншага Бога ў чмялі не было.

Бог, які быў у чмялі, думаў: што рабіць з чмялём? Да Бога чмель, хоць Бог быў у ім, так і не дабраўся, пастанавіўшы, што Бога няма, а ёсць толькі жыццё, вай­ на і смерць. Але зямны свой наканаваны шлях чмель прайшоў прыстойна. Больш прыстойна, чым многія і многія з тых, хто верыў, што Бог ёсць. У Бога ўзнікала праблема…

Праз тры сцяны ад чмяля паміраў у тым жа шпіталі ад той жа хваробы авадзень. Ён быў такім аваднём, пра якога і сказаць, і падумаць можна хіба толькі тое, што ён авадзень. І ўсё ж ў ім хапала аваднёвага розуму, каб дапяць, што, хоць ён і авадзень, але, калі паміраюць птушкі, рыбы, чмялі, дык, мусіць, памрэ і ён. Яму было гэтак страшна, што ён толькі прасіў і прасіў, маліў і маліў Бога, каб не даў памерці.

Бог, які быў у чмялі, паклікаў да чмяля вандроўніка, якога чмель некалі ўджаліў. Вандроўнік крыўдаваў на чмяля і не надта хацеў ісці. Але за гады вандроўніцтва ён зрабіў крок да Бога, таму пайшоў, куды Бог паклікаў.

Па дарозе ў вандроўніка ўзнікла праблема: з чым прый­ сці да таго, хто памірае? І ў каго заўтра дзень народзінаў. Што прынесці ў падарунак? Залаты гадзіннік?..

На рынку да вандроўніка падыйшла бабуля ў белым і падала суніцы на сунічніку. Маленькі букецік з чырвонымі ягадамі. «Табе гэта?..» — спытала бабуля, і вандроўнік успомніў, што аднойчы хадзіў з чмялём у суніцы. Па­ куль ён шукаў па кішэнях, каб разлічыцца, грошы, бабу­ ля павярнулася і хуценька пайшла. Вандроўнік кінуўся яе даганяць, бубуля давяла яго да крамы з кветкамі і ў кветках прапала.

Квятнярка спытала: «Вам колькі?»

Вандроўнік не ведаў, колькі… Пяць? Сем? Сто?

Квятнярка стаяла на парожку сваёй крамы, зрабіла крок уніз, аступілася і, каб не ўпасці, ухапілася за безліч руж, выхапіўшы з іх адну. Знайшла раўнавагу і не ўпала.