Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Я апынуўся на той жа — і не на той вайне. Гэта была не проста другая чачэнская вайна, яна была інакшая, яшчэ болей жорсткая і бязлітасная. Увайшоўшы ў Кізляр з Ка­ дарскай зоны, войска, малоцячы чачэнцаў штурмавікамі і артылерыяй, праарала агнём і жалезам раўніну і ўпёрлася ў горы. Я павінен быў загінуць на самым пачатку гор­ най вайны разам з 6­ай ротай 104­га дэсантнага палка ў Аргунскай цясніне, праз якую прарываліся на Ведзяно атрады Хатаба і Басаева. Але я не загінуў. Гэтая вайна нібыта ведала, хто мяне павінен забіць, і выбрала мяне для таго, каб перад тым, як знішчыць, усё ўва мне яшчэ і растаптаць, раструшчыць, знявечыць. Каб Мары ўжо не было каго, а таму не шкада было забіваць.

Дэсантнікамі на трэцяй маёй вайне камандаваў мой зямляк. Я ведаў ягонага сына, якога забілі на першай чачэнскай. Сына звалі Алегам. Чамусьці ўвесь час я гэта помніў — і мяне гэта торгала. Не ведаю, чаму. На вачах маіх і ў Афганістане, і ў Чачні забівалі не адных Алегаў.

Пасля гібелі 6­ай дэсантнай роты мяне перавялі — я ў земляка сам папрасіўся — у разведбатальён. Там я зноў сустрэў салдата Бігіна, падумаўшы, што мог бы і не су­ стракаць — вайна вялікая. Але мы сустрэліся, так лёсу трэба было, і зімой, пад канец лютага, мы падымаліся з разведгрупай, дваццаць шэсць чалавек, у горы, туды, дзе аул Хайбах.

Нечакана, як яно часта здараецца ў гарах, пайшоў­ пасыпаўся снег, ды такі, што спіну першага перад табой яшчэ можна было ўбачыць, а другога — ужо не. Выпадко­ ва мы наткнуліся на пячору ў падножжы стромай скалы, спыніліся і заначавалі. Пад раніцу трохі распагодзілася, «чэхі» заўважылі нашых вартавых, ударылі з мінамёта — і снег са скалы абрушыўся, заваліўшы выхад з пячоры. Мы апынуліся ў пастцы — цёмнай, сырой, душнай.

Спрабуючы выбрацца, разграбаючы снег, які напаўзаў і напаўзаў, гадзіны праз чатыры мы пачулі, што нас ад­ копваюць знадворку. З’вілася надзея, што гэта варта­ выя, ці нават падмога — навошта «чэхам» нас з жывой магілы даставаць?.. Але як толькі на выхадзе з пячоры прабілася ў самым версе святло і абазначыўся лаз, ад­ туль крыкнулі:

— Кідай зброю і выпаўзай па адным!

Выйсця не было… Тут нас маглі зноў закапаць, заду­ шыць дымавымі шашкамі — тут нічога не магло адбыц­ ца, апроч смерці… А там, можа, удасца ўцячы, ці свае вы­ зваляць — там нейкія варыянты…

Вочы нясцерпна рэзанула на белым свеце ад белага­ белага снегу — і ўсё ж Ясу Джамаева сярод «чэхаў», якіх было ўтрая болей за нас, я і ўбачыў, і пазнаў адразу. І ён мяне пазнаў, сказаўшы нешта аднарукаму чачэнцу, што стаяў побач — Жандару, камандзіру… Я здагадаўся, што ён яму сказаў.

Нас загналі ў кінутую, пустую стайню, да якой не дайшлі мы ўчора ў снегапад зе з паўвярсты. Калі б дайшлі, усё было б інакш. Мы б ваявалі — і нас бы про­ ста пазабівалі, як забілі, на іх шчасце, трох нашых вар­ тавых.

За рукі і ногі нас прывязалі да стаякоў у стойлах — дванаццаць з аднаго боку і адзінаццаць з другога. У дзвярах стайні стаялі каністры, ад якіх пахла бензінам. Адна дзверына была знята з завесаў і ляжала пасярод стайні на жардзяных, толькі што збітых козлах.

— За такі вялікі стол мы звычайна запрашаем гас­ цей, — пачаў гаварыць Жандар. — Але не вас, бо вы не госці, а ворагі. Вы прыходзіце сюды ворагамі амаль дзвесце гадоў. У адзін з вашых прыходаў вы спалілі тут жывымі семсот дваццаць шэсць чалавек, мужчын і жан­ чын, старых і дзяцей… Вы спалілі іх у стайні — і мы так­ сама хацелі спаліць вас у стайні, бо ў свеце павінна быць справядлівасць. Ва ўсім і для ўсіх… — Жандар паглядзеў на Ясу, пасля на мяне. — Але мы перадумалі. Ніхто не хоча паміраць — і мы пакінем вас жыць. Мы адпомсцім вам так, што помста пойдзе ў будучыню — і ні вы сюды не вернецеся, ні дзеці вашы, ні ўнукі і праўнукі на зям­ лю нашу не ступяць. Мы спакладзем вас, як парсюкоў, бо вы і ёсць свінні.

— Яны самі сябе выпакладуць, — сказаў Ясу. — Кож­ны кожнага.

— Кожны спакладзе кожнага. Мы толькі пакажам, як… Па знаку Жандара «чэхі» развязалі сержанта Целяшэ­ ева, усцягнулі на рог стала, садралі порткі. Двое загнулі яму, разводзячы, пад краі стала ногі, двое прыціснулі галаву і рукі, а яшчэ адзін рэзануў паміж ног і кінуў тое, што выразаў, у стойла, дзе толькі што стаяў сер­ жант. Той, не разумеючы яшчэ, што адбылося, ускочыў, адразу ўпаў і, пырскаючы крывёй, падбіраючы порткі, папоўз па сваё…

— Цяпер ты, — падышоў Жандар да камандзіра на­ шай разведгрупы капітана Сільнова. І паказаў на мяне. — Яго.

Сільноў плюнуў яму ў твар.