Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Яны ўзводзіліся гадамі, дзесяцігоддзямі.

Аднак дні 40-й сесіі сталіся днямі, калі расхістваліся асновы палітыкі пастаяннага напружання і канфрантацыі.

Такое не забываецца.

Першае ўражанне, калі ўваходзіш у гэты будынак на ўзбярэжжы Істрывера, што трапіў ты ў нейкую своеасаблівую, зменшаную мадэль нашага зямнога шара: планета — з усімі яе кантынентамі, з усімі краінамі — паўстае перад табою, праходзіць перад вачыма ў абліччы канкрэтных людзей, пасланцоў, прадстаўнікоў-дыпламатаў. Спачатку ўспрымаецца гэта ўсё як нейкае шматколернае, шматмоўнае адзінства. Аднак ужо з першых прамоў, з першых выступленняў праразаюцца вехі супрацьстаяння ідэй, памкненняў, задач і задум. Неспрактыкаванаму воку яны адкрываюцца паступова, але з непазбежнай заканамернасцю.

А заканамернасць была такая: з 46 рэзалюцый па пытаннях раззбраення Злучаныя Штаты Амерыкі, з тымі ці іншымі агаворкамі, знайшлі магчымым падтрымаць толькі 9; 10 разоў яны ўстрымліваліся і 27 галасавалі супраць — пры гэтым 7 разоў у поўнай адзіноце. Каментарыі тут ці патрэбныя... Адно думалася заўсёды: а як пачуваюць сябе пасля гэтага амерыканскія прадстаўнікі, калі адны яны насуперак усяму свету, як сігнал «стоп» імкненню чалавецтва да міру, запальваюць на табло чырвоную лямпачку?.. (Яна сапраўды свяцілася тады злавесным вокам бога вайны Марса.) Знешне амерыканцы быццам і не выказвалі асаблівай турботы і засмучэння: на іх тварах красавалася тая абавязковая, казённапарадная ўсмешка-«флэш» (успышка), аднак жа, думаецца, кошкі шкрэблі на душы: нават самыя блізкія хаўруснікі не рашаліся націснуць кнопку галасавання з «амерыканскім» знакам. І тады гэтыя дыпламаты і дыпламаткі яшчэ больш настойліва і мітусліва пачыналі снаваць па зале ад аднае дэлегацыі да другой, — каб — альбо ўгаворам, альбо прымусам, альбо абяцаннем-цукеркаю — «падрыхтаваць» наступнае галасаванне. Для поўнага «завяршэння» карціны адзначым: у цэлым ЗША галасавалі супраць больш чым 120 рэзалюцый...

Натуральна, што ў такой сітуацыі свет не толькі чакаў, але і патрабаваў пазітыўных змен, да якіх настойліва заклікалі новыя міралюбівыя ініцыятывы нашай краіны. Позірк надзеі скіроўваўся да Жэневы, дзе мелася адбыцца сустрэча кіраўнікоў СССР і ЗША. Словы прывітання Міхаіла Сяргеевіча Гарбачова Генеральнаму сакратару ААН Перэсу дэ Куэльеру, удзельнікам юбілейнага пасяджэння Генеральнай Асамблеі з выпадку 40-годдзя Арганізацыі Аб'яднаных Нацый прагучалі добрым, светлым прадвесцем і сур'ёзнай праграмай дзеянняў: «Сёння, як ніколі, патрабуюцца сумесныя намаганні дзяржаў і народаў для таго, каб адвесці ад чалавецтва пагрозу ядзернай катастрофы. У практычным плане для гэтага неабходна перш за ўсё пакончыць з гонкай узбраенняў на Зямлі i прадухіліць яе ў космасе».

Асабіста мне выпала працаваць у 4-м Камітэце Генеральнай Асамблеі, Камітэце, які займаецца пытаннямі дэкаланізацыі. Чалавеку не дужа дасведчанаму, ды яшчэ на першы погляд, здаецца, што ў свеце з сістэмай каланіялізму даўно і беззваротна пакончана.

Яно сапраўды — палітычная карта планеты за пасляваенны час непазнавальна змянілася. За 25 год з часу прыняцця Дэкларацыі ААН аб дэкаланізацыі 56 былых калоній і несамакіравальных тэрыторый набылі незалежнасць і сталі раўнапраўнымі членамі міжнароднай садружнасці. Аднак жа канчатковая: ліквідацыя рэшткаў каланіялізму, расізму і апартэіду ва ўсіх іх формах і праяўленых па-ранейшаму — адна з важных задач Арганізацыі Аб'яднаных Нацый.

Прыгадаем шматпакутную Намібію. Дзесяцігоддзямі яе народ імкнецца парваць рабскія ланцугі, і дзесяцігоддзямі сучасныя каланіялісты ўчэпіста, па-драпежніцку трымаюцца за гэтую зямлю, багатую карыснымі выкапнямі, і перш за ўсё ваенна-стратэгічнага значэння — уранам, напрыклад. Паўднёваафрыканскія і заходнія транснацыянальныя карпарацыі (ТНК) толькі ў выглядзе прыбыткаў прысвойваюць больш як 60 працэнтаў валавога ўнутранага прадукту Намібіі. Каля 340 філіялаў ТНК — у асноўным з ПАР, Англіі, ЗША - рабуюць прыродныя рэсурсы тэрыторыі. Да іх паслуг — танная, амаль дармавая, рабочая сіла. Размеркаванне прыбытку паміж белымі жыхарамі і чорным насельніцтвам складае 24:1, а для афрыканцаў, якія пражываюць у рэзервацыях і «хаумлендах», гэты паказчык яшчэ горшы.

Сферай панавання імперыялістычных інтарэсаў з'яўляюцца і так званыя малыя каланіяльныя і падапечныя тэрыторыі. Тут замежныя манаполіі дзесяцігоддзямі «апекі» па-грабежніцку здзяйсняюць свае карыслівыя мэты, цалкам кантралюючы выкарыстанне прыродных і людскіх рэсурсаў. Іх менш за ўсё турбуе лёс карэн нага насельніцтва. Уся іх «дабрачынная» дзейнасць зводзіцца да таго, каб пад усялякімі шыльдамі накшталт «садружнасці», «асацыяцыі», «інтэграцыі» навязаць тэрыторыям новыя формы каланіяльнай залежнасці.