Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Скажам так. Задумаў нейкі прамысловец настольных лямп наладзіць выпуск новай мадыфікацыі сваёй прадукцыі. Якія зраіць абажуры — форма, колер, матэрыял? Якія выключальнікі? Якія падстаўкі?.. (Словам, ён павінен ведаць усё ці хаця б большую частку таго, што цікавіць сёння мяркуемага пакупніка.) Гэтыя пытанні прамысловец і задае канторы Джэфа. А той праз сваіх агентаў (ёсць між іх пастаянныя, штатныя, і часовыя — са студэнтаў, напрыклад, што падказала Джэфу ідэю адкрыць тэлефонную падстанцыю ў гушчы студэнцкіх інтэрнатаў: бліжэй яго часовай арміі інфарматараў да сродкаў працы — тэлефонаў) наладжвае франтальны і глыбінны збор інфармацыі з наступнай апрацоўкай і сістэматызацыяй яе. У выніку ўся гэтая маса, гэты паток набывае форму кароткіх, дакладных і, як правіла, беспаылковых (хваліўся Джэф, і, відаць, не без падстаў, бо інакш фірма не працвітала б) рэкамендацый. За іх прамысловец плоціць Джэу, але дакладна ведае, што ў горадзе лямпа з зялёным абажурам пойдзе лепш, чым з блакітным. Бывае і так, што тавар перастае карыстацца попытам. Зноў жа — пытанні да Джэфа: чаму? як мадэрнізаваць выраб? ці наогул адмовіцца ад яго?.. «Кароль інфармацыі» Джэф Поп і тут скажа сваё слова. У гэтай справе ён спец спрактыкаваны і адукаваны. Яго кніга-даследаванне аб рыачай практыцы, падпісаная мне цёплымі даравальнымі словамі, змяшчае пад сваёю вокладкаю шмат сакрэтаў гандлёва-інфарацыйнай дзейнасці, і аўтар шчодра дзеліцца сваім вопытам. З гэткім жа захапленнем расказваў Джэф Поп аб тэхнічным забеспячэнні сваіх служб, тлумачыў мне, як і колькі інфармацыі трымаюць у сваёй памяці камп'ютэры. Казаў: выдатныя машыны, але думаем мяняць іх на найноўшыя, бо гэтыя, цяперашнія, выдаюць інфармацыю крыху марудней (вось яна — славутая цана, сапраўдны кошт секунды!).

Пабывалі мы з Джэфам і ў канторы на рэкламе, дзе працуе мастаком яго сябар. Кантора — не кантора, а цэлая фабрыка, камбінат па апрацоўцы і выдачы інфармацыі — з пэўнай зададзеасцю і высокім выканаўчым майстэрствам. Усё пастаўлена на службу магутнаму богу, імя якому -— Бізнес. Бізнес вялікі і малы. Бізнес у працы, у чалавечых узаемаадносінах, у думках і душах. І найпершая малітва яму — рэклама.

Рэклама, рэклама, рэклама — гэты звон гучыць безупынку. Ён метадычна ўрываецца ў ход любой тэлеперадачы, ён у трохілаграмовым нядзельным выпуску «Нью-Йорк тайме» забірае на свае патрэбы два з паловай кілаграмы газетнай паперы, «агучвае» — у бойкіх выкрыках шрыфтоў і малюнкаў — газетную плошчу.

Business — калі чытаць, як пішацца, атрымаецца нешта гуллівае - накшталт бусінкі, каралі. У транскрыптным напісанні гэта прагучыць, як «бізніс». Мы пішам гэтае слова — бізнес... Ён — той самы, што стаў асноватворным слупом, вуглавым каменем буынка, які называем мы амерыканскім грамадствам, дакладней, грамадствам Злучаных Штатаў Амерыкі.

Бізнес — як яно пестуецца, як саграваецца гэтае слова і ў думках, і ў настроях, якімі адценнямі, якімі колерамі свеціцца, ззяе, зіхаціць. Варта хаця б зазірнуць у слоўнік - гэтае люстэрка мовы, жывога адбітку чалавечага быцця.

Перш за ўсё «бізнес» — значыць «справа», «пастаянны занятак», «спецыяльнасць», — бачыце, як пашырае свае сэнсавыя абсягі, як паглыбляецца ў пласты, караніцца слова: ад звычайага, як належыць яму, — «справа» — да сацыяльна настроенага - «спецыяльнасць». І любая анкета ў вас па пунктах спытае: 1) прозвішча? 2) адрас? 3 бізнес? (гэта значыць род заняткаў, чым займаецеся).

А далей болей: «хадзіць на працу», «на работу» — таксама гучыць даслоўна як «хадзіць на бізнес» (хоць ёсць для вызначэння паняцця «работа», «праца» багатае і старажытнае слова "work"); звычайнае пытанне «чаго вы сюды прыйшлі?» зноў жа набывае «бізнеснае» адценне і гучыць у даслоўнай перадачы: «што ёсць ваш бізнес тут?», ці больш па-людску: «які бізнес у вас тут?»; «парадак дня» — таксама «бізнес дня».

«Гандаль», «камерцыйная дзейнасць» — гэта ўжо, безумоўна, «бізнес». Але ж і «абавязкі доктара» (ні, скажам, юрыста, настаўніка) — таксама выступаюць у слоўнай апратцы «бізнесу»: а doctor's business. Ды і другі бок гэтага, калі можна так сказаць, «працоўнага» ўзаемадзеяння нікуды ад бізнесу не падзеўся, і гэтае слова «паглынае» такія паняцці як «пакупнікі», «кліентура», «аўдыторыя»: вымавіўшы даслоўна «выступаць перад вялікім бізнесам», амерыканец разумее: «выступаць перад вялікай аўдыторыяй». І ўся вось такая гама сэнсавых паваротаў і адценняў — «прагнаць (вытурыць) каго-небудзь», «адчытаць (прабраць)», «паставіць (каго-небудзь) на месца», «паслаць да д'ябла» — зноў жа набывае даслоўны выгляд такога зместу, які можна прыкладна зразумець як: «паслаць наўзбоч бізнесу», «у другі бок ад бізнесу», «не туды, дзе можна мець бізнес»... Вось папярэджанне: «по тапку business» (штосьці накшталт «не жартуй (не прыдурваюся) з бізесам») — значыць: «без фокусаў!», «без глупства». А вось ужо зусім сур'ёзна і вычарпальна ў сэнсе грамадска-сацыяльным: «business is business» (бізнес ёсць бізнес) для амерыканца цалкам адэкватна і такім паняццям: «у гандлі сантыменты залішнія» і «на вайне як на вайне». Што праўда, то праўда... На гэтым трымаецца сістэма. Бязлітасна, але цвёрда і эканамічна грунтоўна.