Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Р. S. Згадаем яшчэ — як аргумент — верш выдатнага латышскага паэта Яна Райніса «Зламаныя сосны» - непакорныя сосны Балтыкі:

Зламаныя сосны, сімвал нязломнасці. Нязломнасці духу, нязломнасці памкнення да свабоды...

Здаецца, тут можна паклікаць на падмогу і паэтычны вобраз з верша Аркадзя Куляшова:

Бачым: не толькі сасна трымаецца за зямлю, але, тым часам, і саму зямлю трымае ў сваіх руках, аберагаючы і ратуючы, — такая моц у яе каранях!..

Дзень быў ціхі, бязветраны. Такія бываюць звычайна ў канцы жніўня, калі і ў людзей, і ў птушак, ды і наогул у прыродзе, наступае часовае адхланне ад прыпарнага клопату: у адных ад жніва, у другіх — ад завіханняў ля гнязда, каб накарміць ды паставіць на крыло ўежлівае патомства.

Ніхто не шастаў, не мітусіўся. І ў гэтай нерухомай цішыні раптам аб'явілася штосьці лятучае. Не сказаць, каб жывое, але як жа яно тады — без ветру? — ляціць сабе і ляціць... Можа, павучок які? Бываюць такія асеннія падарожнікі. Але таго адзіная павуцінка нясе — і толькі... А гэты — бачна ўжо, бо добра наблізіўся — увесь у гэтакіх бліскучых павуцінках, але тырчаць яны быццам шорстка натапыраныя, вожычкам. І чорненькая крапінка амаль мікраскапічна высвечваецца ў самым цэнтры гэтага «вожычка»... Цяпер ужо ясна: зярнятка нейкае. Накшталт дзьмухаўцовага. Толькі ў таго «апярэнне» для палёту — парашуцікам, а тут — паўсцінкі пухірыкам, ва ўсе бакі...

Тым часам лятунчык, параўняўшыся са мною, ужо і аддаляцца пачаў. Ну што ж — хай ляціць, я чапаць яго не стаў, хоць, можа, і пустазелле якое нясе ў агарод. Але ж гэтак прыгожа ляціць... То і няхай сабе...

Толькі тое падумаў — а ён: тут як тут — вяртаецца. І зноў жа гэтак плаўна, роўненька — не думаючы ні зніжацца, ні ўзлятаць вышэй...

А то ўжо цікавей: з чаго б гэта ён. І што прымусіла яго вярнуцца? Якая вятрынка? Які скразнячок?.. Ні ў паміне ні таго, ні другога, а ён такія развароты робіць...

І ўсё ж... І ўсё ж, здаецца, адгадку падказалі кветкі. Пэўна, трымала яго ў стане той, ледзь не касмічнай, бязважкасці клумба асенніх астраў, гэтых зямных зорак восені (хто не ведае: «астра» — ад грэцкай astron — «зорка»). Над ёю якраз (ды не над адною, а над цэлым сузор'ем!) і планіраваў лятунчык. З усіх бакоў была ўжо голая зямля, а тут — самая квецень.

Яе дыханнем і жыў ягоны палёт, трымалася вышыня. Бо, сапраўды: неяк адхіліўся ён крышачку ад клумбы і ціха пачаў асядаць... Тут я і падабраў яго. І ў карабочак асцярожненька паклаў (ці пасадзіў?)... Не таму што пустазелле, а каб спытацца ў дасведчаных людзей: чыё зярнятка такое разумнае?..

Выявілася: бадзякова... Што ж, бадзяк дык бадзяк. Не басяк... Той самы «татарнік», з жыццястойкасцю якога параўноўваў Леў Мікалаевіч Талстой у «Хаджы-Мураце» характар каўказскага горца, чачэнца: «Какая, однако, энергия и сила жизни... Как он усиленно защищал и дорого продал свою жизнь...»

Бачыў, як ішлі з лецішча на Лысай гары Аркадзь Марціновіч з жонкаю Леанілай Сымонаўнай. Не сказаць, што па-старэчы марудна, не спяшаючыся, — не, зусім не. Ішлі яны неяк далікатна, быццам на шпацыры. Як бы і не тычылася іх, што недзе там., за ляском, ёсць паўстанак Зялёнае, і ёсць (хутка будзе!) электрычка, і яе — ого! — ні ў якім разе нельга прапусціць. Трэба спяшацца, трэба паспець, трэба прыбавіць кроку!.. Гэтак і выжыльваліся, задыхана беглі, прыгорбіўшыся пад хатулямі і рукзакамі, «лысагорцы». Бег і я. Пакуль не пабачыў перад сабою іх — Марціновічаў...

А ішлі яны. сапраўды прыгожа — якраз у тым: рытме і тэмпе, што дыктаваліся настроем і музыкай летняга надвячорка. Ішлі — і любаваліся, і слухалі. Гаманілі паціху, прыпыняліся — ці то над квяцінкай з бухматаю чмялінай песняй, ці то перад берасцянкай, што на хвілінку выскачыла з гнязда, як звалілася, на сцежку — перахапіць што-небудзь дзеля вячэры... Здаецца, заміралі яны, гледзячы на птушку — каб не спалохаць. А можа, нават, каб і спытацца пра нешта — пра яе, птушынае. Хіба не цікава гэта чалавеку, тым: больш творчаму, а яшчэ больш — празаіку...

Прыпыняўся зводдаль і я. Зноў жа, каб не патрывожыць, але ўжо не птушку, а таемную думу Аркадзя Нічыпаравіча. Па сабе знаю: не варта ў такіх выпадках лезці ў вочы... І бачылася мне, як перагортваецца старонка — такой жа няспешнай, задуменнай, не заносістай, але грунтоўнай, як гэты схіл працоўнага дня, — ягонай прозы...