Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

А зараз выйшаў: як усё яно блізенька — метраў дзвесце, калі стаць на палавіне гэтай, такой доўгай калісьці, дарогі...

Ці не гэтак і з жыццём: пачыналася — аж дух займала ад бязмежжа, — настолькі ўсё далёка, канца-краю не відаць. А стаў, адолеўшы палову, — пабачыў: да вусцішнасці блізка ўсё. Ад калыскі да... — як зараз ад хаты да рэчкі...

Зрэшты, цяпер ужо і не рэчкі зусім, а канавы. Рэчкі няма, няма лазняку, алешніку, крушынніку, няма ўзбалоткаў, што нараджалі столькі вясновага шматгалосся — цецеручынага, бакасінага, жабінага... Глуха зараз у наваколлі. Здараюцца рэдкія галасы — і знаёмыя, і дагэтуль не пазнаныя. Але няма Свята — Свята вясны: няма салаўя...

Анямела і вёска. Няма песні — жывой, з душы ў душу. Усё, да рэшты, перасялілася ў «тэлескрынку»: і хаты, і людзі. Голас чалавечы нібы атрафіраваўся, адмёр, калі не лічыць некалькі зыкаў п'янага бузацёрства ды лаянкі...

Бывае такое ў летнюю спёку. Асабліва жніўнай парой, калі перагрэтае поле, нібы нізіннае возера ў паводку, расплываецца па лагчынах — да балацявін і купчастых імшарын, дзе хоць ледзь-ледзь, але ўсё ж дыхае з-пад зямлі вільготная прахалода.

А дарога, што бяжыць між кустоў і пералескаў, тая зусім ператвараецца ў рэчку: ідзеш і чуеш, як бушуе-коціцца з поля да лесу жытнёвая плынь. Паток ахінае цябе цёплым духам і ўсё гусцее і гусцее, аж пакуль не ўліваецца ў тунель пад ляснымі шатамі.

Тады жытнёвы дух пакрысе астывае ў імхах ды лістоце, змешваецца з водарам пушчанскай кары ды баравой жывіцы.

Дарога забывае пра поле.

Дарога робіцца лясной.

Вось тут і пачынаецца новае рэчышча, што гайдае цябе — ад праталінкі да праталінкі — як на сонечных хвалях: з цяньку ды на ўгрэў, з угрэву ды ў цянёк...

Во так і плывеш, так і плывеш — гайдаешся: то патанаючы ў пяшчотную прахалоду, то выныраючы з глыбіні на сонейка...

Ёсць у Чэхава цудоўнае апавяданне «Белалобы», цудоўнае сваёй псіхалагічнай насычанасцю: «характары» двух, так бы мовіць, прадстаўнікоў жывёльнага свету — старой, умудронай драпежніцкім досведам ваўчыцы і па-дзіцячы наіўнага і цікаўнага шчанюка — выяўляюцца па-чалавечы каларытна, дэталёва, пераканаўча і дакладна, што становяцца ў дастойным шэрагу літаратурн ых герояў, узорам класічных вобразаў...

І ёсць у гэтым апавяданні адзін штрышок, які не дае мне спакою вось ужо ці не больш за паўстагоддзя, выклікае нязгоду, скажам так... «...года три назад во время сильной бури вывернуло с корнем высокую старую сосну, отчего и образовалась эта яма» (у якой жыла ваўчыца з ваўчанятамі)... Колькі б ні перабіраў я ў памяці лясных бураломаў, павалаў і завалаў — ніяк не магу прыгадаць сасновую вывараць...

Не-не, не тое што веры не даю Антону Паўлавічу: магло быць... Ураганы ды смерчы і не такое ўтварыць здольныя... Але ж — сосны... Можа, хто і бачыў калі, можа, і яму, Чэхаву, на вочы трапілася такая? Можа... А ў мяне — ну, проста, душа не ляжыць, каб пагадзіцца... Вясковыя хлапчукі, (а я — з іх пароды) ведаюць: якія хвацкія, калі асцярожна выцягнуць з пясчанай зямлі, атрымліваюцца бізуны з каранёў маладой сасёнкі — метраў пяць-сем, не меней. А калі гэтакая «каранёвая сістэма» ды ўвекавуецца?! Хто ездзіў па дарозе ў сасновым бары, помніць, па якіх пакручаных, вузлаватых, нязрушных каранях дрогка скачуць колы фурманкі (на машыне не ездзіў — не ведаю: можа, мякчэй?..). А на старых вырубках: не даводзілася карчаваць сасновыя пні? смалякі на распал, на падгонку, а то і на паліва? ці нарыхтоўваць матэрыял для смалакурні?.. Паспрабуй-тка выбавіць з зямлі, вывернуць, вырваць з глыбіні галоўны, стрыжнявы корань сасны... Ого! — колькі патоў пральеш, падкопваючы ды падважваючы яго вагаю... Сапраўдныя ж прамыславікі ў такіх выпадках дынамітныя «шашкі» выкарыстоўваюць...

А вы кажаце — вывараць: з такімі каранямі (нагадваю: да дзесятка метраў у радыусе) сасна хутчэй зламаецца, чым «вывернецца». Так яно і бывае звычайна...

Вось елка — тая падае пад націскам ветру, падае з вывернутымі каранямі, падхапіўшы добры лапік прыствол ьнай імшанай глебы, утвараючы згаданую вывараць з ямай-лаўжом пад ёю. Такія карані ў елкі — не надта доўгія, не раскідзістыя і не глыбінныя, а верхавыя: вільгаці ім хапае, не трэба, высільваючыся, здабываць ды шукаць яе, бо расце ельнік звычайна па мясцінах больш нізінных, добра ўвільготненых...

Яловыя вывараці якраз і могуць паслужыць надзейным сховішчам, пад іх навесам — прыдатныя ўмовы для ваўчынага жытла: засяляй — і пладзіся.