Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Светла і радасна разгадваць загадку паэзіі. Аднае во хапіла на ўсё жыццё — на тры пакаленні.

А з такіх жа загадак — увесь Рыгор Барадулін. Яны — паэтычныя — растуць у яго, як грыбы пасля дажджу.

Я зараз знарок не кранаюся творчасці паэта з падмуркаў штудый літаратуразнаўства. Я — пра тое, на што, быццам бы, і ўвагу «вучоную» ці варта скіроўваць... Ну вось, да «міногі» яшчэ адзін малюначак:

І ўсяго? І толькі? А чаму ж я дзесяткі год, як таямнічы крышталь, паварочваю і так і гэтак жартаўліва прамоўленую паэтам страфу — і пералівістая, іскрыстая гульня прамянёў і праменьчыкаў, як у чароўным калейдаскопе, не перастае мяне захапляць і радаваць? А таму, што гэта — паэзія. І гэтая прасмоленая шпала па-чалавечы дыхае, прамаўляе, жыве нейкім нашым, але і сваім, таямнічым «шпальным» (ці «спальным») жыццём... Вось, бадай, і ўсё. Усяго пра дзве пярынкі з крыла — дзве страфы Рыгора Барадулін. Не самых, скажаце, «лёсавызначальных»? Але ж ён у іх — як у крышталіку — свеціцца. Прынамсі для мяне. Запомніліся гэтыя радкі з першага чытання. І жывуць са мною, як маленькі цуд і вялікая загадка паэзіі.

Скажаце, гэта не пра майстэрства? А пра што? І што ёсць майстэрства? Што ёсць наватарства?

і: «научный язык» — чтобы скрыть свое незнание. А «литературный язык» — чтобы литераторам скрыть, что им нечего сказать...»

Дзве думкі, прамоўленыя зусім-зусім рознымі людзьмі, у розных абставінах і з розных прычын. Першая належыць Соф'і Парнок, паўзабытай цяпер (а то і забытай...) паэтэсе і перакладчыцы. Другая думка (можа, і не ва ўсім бясспрэчная) — з вуснаў мудраца сусветнавядомага — Льва Мікалаевіча Талстога... Але працягваецца між імі ланцужок лучнасці: здаецца, гэта пра адно, пра тое ж самае — пра майстэрства, якому не прыносіцца ў ахвяру праўда жыцця, яе духоўная існасць...

Сапраўдны майстар там, дзе яго не відно, дзе ён «выліўся» — цалкам, без астатку — у сваё тварэнне. Асоба паэта ва ўсёй духоўнай паўнаце і значнасці, выяўленыя праз яго стыль, — гэта і ёсць само майстэрства, ці прынамсі набліжэнне да яго. Там, дзе «майстэрства» напаказ, дзе яно «тырчыць» з кожнай шчыліны, «крычыць» кожным швом, пранізліва зыркае кожным цвіком — там: ужо выступае не тварэц, а рамеснік — з рэкламным промыслам: прадаць тавар...

То не будзем жа глядзець на паэзію вачыма адной гераіні Прастора Мерымэ, для якой верш — гэта «кароценькія радкі няроўнай даўжыні з пустымі месцамі з кожнага боку...» Але не будзем схіляць у паклоне галаву і перад рыфмаванымі (ці верлібрызаванымі) шыфраграмамі, абвешанымі, як навагодняя ёлка, бліскучымі бразготкамі...

Майстэрства не ў знешнасці «Міс Паэзіі», а ў гарманічным, нябесна-зямным, узаема- і самадастатковым адзінстве формы і зместу, як ва ўсім існым, што створана Богам: чалавеку, птушцы, травінцы... Як у найлепшых паэтычных творах Рыгора Барадуліна...

1981, 1996

Чытаць Веліміра Хлебнікава, як дыхаць не збалансаваным, з перавагай аднаго якога-небудзь газу, паветрам. Няма пушкінскай атмасферы, дзе вольна і травам, і дрэвам, і птушкам, і чалавеку... Геній Прыроды — у пушкінскай паэзіі, і геніяльнае адхіленне, вылам — у Хлебнікава. У аднаго дыхаеш на поўныя грудзі, у другога — задыхаешся ад перанасычанасці... Дыханне і ўдушша — корань адзін і той жа, а «дрэвы» — розныя...

Там, дзе Хлебнікаў адыходзіць ад запраграмаванасці на «тварэнне» ўзораў «вынаходніцкай», «інжынернай» (па словах Маякоўскага) літаратуры, дзе вырываецца ён на волю, на пушкінскі прастор, там з'яўляюцца такія строфы:

Альбо:

Дарэчы, «тулупчик» той — футравая куртка, падораная Хлебнікаву Маякоўскім...

І яшчэ адно «дарэчы», хоць і сказана Канстанцінам Паустоўскім не канкрэтна пра Веліміра Хлебнікава: «...літаратура існуе і дзейнічае толькі да таго часу, пакуль яна зразумелая. Незразумелая, цёмная альбо знарок мудрагелістая літаратура патрэбна толькі яе аўтару, але ніяк не народу...»

Драўляная маска макондэ з Мазамбіка (Музей Ліндэн, Штутгарт) вельмі падобная на аблічча Пушкіна, Аляксандра Сяргеевіча, — у блізкім пакаленні парастка ад афрыканскага дрэва... Голас крыві...