Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Можна без перабольшання сказаць: з песняю Ніла Гілевіча прыйшла да многіх з нас Балгарыя. Класічная і сучасная паэзія братняга народа, проза, кнігі для дзяцей, творчыя партрэты, эсэ — ды гэта, бадай, пад сілу толькі цэламу саюзу перакладчыкаў! Ніл Гілевіч пайшоў па цаліку, узяўшыся за гэту сапраўды падзвіжніцкую працу адзін. А сёння ў яго ўжо добры дзесятак паслядоўнікаў, паплечнікаў — і перш за ўсё дзякуючы яго намаганням, руплівасці і дапамозе. Затое якой узаемнай любоўю плацяць балгарскія сябры свайму паўнамоцнаму прадстаўніку ў Беларусі Нілу Гілевічу! Я пераканаўся ў гэтым падчас сумеснай паездкі па Балгарыі. Я ведаў аб заслугах Ніла Гілевіча перад балгарскай літаратурай (дарэчы, як і перад многімі іншымі славянскімі літаратурамі), ведаў, што адзначаны яны ордэнам Кірылы і Мяфодзія І ступені, але ўсё адкрывалася, усё паўставала па-новаму, калі гучала ў гонар паэта песня ці ўтварала круг сяброўскае харо, калі чыталіся вершы, між іх — вось гэты:

Перачытваць кнігі паэта... Не творы ў глянцавых тамах выбранага, а менавіта кнігі: вяртацца да тых сціплых выданняў, што прыйшлі да вас упершыню. Вось яны — знаёмыя абліччы: «Песня ў дарогу», «Неспакой», «Бальшак», а вось маладзейшыя ці нават зусім маладыя (ды заслужаныя, высока адзначаныя) — «Актавы», «А дзе ж тая крынічанка», «У добрай згодзе»... Адгорнеш вокладку — і дыхне радасцю першай сустрэчы. Але ці толькі? Прадубліраваць былое — ці не замала ды і ці трэба?.. Радасць павінна быць новай. І калі яна прыходзіць — значыць, паэзія сапраўдная. Як у радках задуменнай, элегічна-вечаровай актавы:

Дык вось, аказваецца, якім яшчэ можа быць паэт, якія гукі выспяваюць, якія струны гучаць у яго сэрцы. А мы ж неяк амаль звыкаемся: Ніл Гілевіч — тэмперамент адкрытага наступу, сатырычна-аперацыйнага ўмяшання ў рэчаіснасць... Яно ўсё так — ды не толькі. Жыццё шырэй і глыбей схем.

Ніл Гілевіч — талент шматгранны. Ды ў кожным разе ён — паэт змагарны. «Адкуль гэты смутак»? А ён ад жыцця. А ён... Ды што казаць, можа, ён і ад гэтага:

Якія горкія асацыяцыі, якія паралелі напрошваюцца...Мова народа — лёс народа. У гістарычным разуменні гэтага — ці не галоўны жыццёвы і паэтычны клопат Ніла Гілевіча. Сёння і заўсёды.

Сёння і заўсёды — гэта я сведчу зноў радкамі-прысвячэннем:

Нілу Гілевічу — колькі разваг над Бібліяй

Помню, з якім захапленнем расказваў Мікола Лупсякоў, як падгледзеў ён вобраз: матылькі — лятаючыя кветкі. Нават не расказваў, а пэўным чынам (з выбачальнай усмешкай) хваліў сам сябе (не-не, зусім не тое, што хваліўся!..), хоць ніколі раней, гаворачы са мною, гэтага не рабіў, ды, відаць, і рабіць гэтага не ўмеў.