Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

— Что это ты, дружок? — спросил я.

— Ничего, — ответил он, по-детски улыбаясь мне сквозь слезы, — я это на гриб смотрю, — не вернуться мне больше в Конякино, не видать мне в жизни больше такого гриба.

Женщина улыбнулась мужу, совершенно как мать улыбается ребенку своему, огладила его рукой по голове со лба на затылок и сказала мне, как бы извиняясь:

— Конечно, выпил немного — не о нас плачет, а о грибах.

Солдат уже успел оправиться и ответил:

— Вот ещет — о вас плакать: вы сами плакать умеете, а гриб — тот бессловесный...»

Божачка мой! ды толькі адна гэтая навела (а ў апошняй аўтар расказвае: загінуў ляснік, не вярнуўся...) адкрывала твору шлях у любое — самае прэстыжнае — выданне!.. Жывая класіка!..

А тут — «отказ»...

І ўспомніўся, як Канстанцін Паўлоўскі сказаў, што Прышвін з тых майстроў, «что могут написать целую поэму о каждом слетающем с дерева листе...»

А гэта — пра грыбы. Ці то паэма, ці то балада ў чатырох частках, ці то раман...

І думалася: як мог такі паэт — Твардоўскі! — адмовіць? Перапыніць шлях гэтага маленькага мастацкага цуда да чытачоў, да людзей?

Час быў не той? — сама што пастаноўна-жданаўскі («Аб часопісах «Звезда» і «Ленинград»...); ці сам Твардоўскі быў яшчэ не той — не з «хрушчоўскай адлігі», не з таго «Нового мира», пра вальнадумства якога потым пайшлі легенды (і якія, дарэчы, грунтоўна расхістаў і апусціў на грэшную зямлю Аляксандр Салжаніцын — «Бодался теленок с дубом...»)?..

Насіў... насіў паэт-ардэнаносец і сталінскі лаўрэат пад ганаровымі знакамі не толькі долю «сталінскага» страху за жыццё, але і не меншую долю страху згубіць адведзеную яму — за той, першы страх — «сталінскую» вышыню...

І ўсё ж — не забывайма: гэта быў Прышвін, з німбам-аўрай, дзе ззялі водбліскі-водгукі Аляксандра Блока («Это, конечно, поэзия, но и еще что-то»), Максіма Горкага («...Замечательное гармоническое сочетание поэзии и знания»),

І «Сыраежка» твор быў не абы-які: прышвінскі!..

І цікава, як аргументаваў свой адказ Аляксандр Трыфанавіч? Дзе тое пісьмо?.. А аргументаваць ён умеў...

Як умеў апраўдаць нежаданне «мець справу» з родным бацькам, які збег яшчэ з адным сваім сынам з «кулацкае высылкі» і прыйшоў шукаць абароны і падтрымкі ў знакамітага, толькі што абагрэтага славай сына Шуры, — апраўдаць праз дзесяткі год вершаваным цыклам «Памяти матери»:

Як па мне, дык шчымліва карціць пытанне: няўжо не было тады сыноўняга парыву, памкнення — кінуцца на грудзі да бацькі, сарваўшы са сваіх грудзей ганарова-танныя бляшкі, пайсці з ім у арыштанцкі вагон?..

Многа можна прыдумваць сёння прычын і апраўданняў... Але так і завісла без адказу і апраўдання перад гісторыяй прышвінскае (на тым страшным «кулацкім» фоне — зусім не параўнальнае): «Твардовский прислал отказ моей "Сыроежке"»...

А можа, і ўся «новомировская (другая) эпоха» Твардоўскага якраз і была спробай таго апраўдання? За ўсё і за ўсіх...

Паэт заўсёды «сам обманываться рад» (Пушкін) і таму заўсёды стварае вобраз, малюе воблік, які, калі развеяць мроіва натхнёнага захаплення, ператвараецца ў маску.

А маска — яна і ёсць маска: маскарад, зманлівая штучнасць. Трошкі загадкавасці, трошкі гуллівасці і трошкі надзеі...

У Аляксандра Блока ж — маска снежная: «Н. Н. В.» — Наталля Мікалаеўна Волахава (Анцыферава), актрыса Тэатра Камісаржэўская — маска, узведзеная ў ступень... Паэт адчуваў — падсвядома, душою: агонь яго парыванняў сутыкаецца з холадам гуллівай развагі:

Снег і лёд... І — «поцелуи на запрокинутом лице...» — калі б: была сустрэчная хваля гарачнасці і парывання?.. А «запрокинутое лицо»?.. — можа, усяго толькі і ёсць той самы «паэтычны падман»? Гэты артыстычны рух як бы пазначаны адмоўнай метай, знакам неўзаемнасці, З-пад знешняй усхваляванасці дыхае адштурхоўванне, адхіленне, адсланенне, яшчэ кропля з расталай сняжынкі... і — твар гэты адвернецца...

І ці. не гэтая ж маска, халодная і чужая, не зважаючы на тэатральныя жэсты і. буйныя рытмы, — праступае ў паэме «Дванаццаць»?..