Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Тое ж завірушнае кружэнне (ці крушэнне?..) і той жа пранізлівы вецер — той, са «Снежнай маскі»: «Ветер звал и гнал погоню...», «Я ветер встречный!..» — прыблукаў у «Дванаццаць»: «Ветер, ветер — на всем божьем свете...»

Імя гэтай маскі — Рэвалюцыя.

Эсэ-трыпціх з эпіграфам «Бушуйнае»

Звычайна эпіграф нараджаецца раней за тэкст ці разам з ім, служыць як бы пэўным сігналам, камертонам, тлумачальным знакам першапрычыны. Гэты з'явіўся пазней. Ды і сам выскачыў «наперад», напрасіўся, скарыстаўшыся пэўнай акалічнасцю (зноў жа — не ў лад з парадкам часу: год на двары 2000-ы, 24 лютага). Ён стаў перад усім насуперак таму трывожнаму халадку, што неўпрыкмет пачаў красціся ад аднае душы да другой... Вясёлым, задзірыстым — з марозікам — лютаўскім (па даце народзін) ветрыкам хацелася збіць подступы таго, змрачнавата-незразумелага подыху: як агонь збіваюць агнём — пры тушэнні лясных пажараў...

І яшчэ адна ўводная рэмарка. «Трыпціх» — тры ракурсы, тры кропкі, з якіх скіроўваецца позірк на паэзію Рыгора Барадуліна: спачатку агляд панарамны, адчуванне палёту — вышыні і прасторы; потым — адна кніга: як узор, як прыклад, — крыло ў палёце (што — у птушкі ўсяго два крылы, а кніг жа вунь колькі? дык жа — птушка чароўная, ды ёсць жа і крылатыя дрэвы, і крылатыя мары... — хто падлічыў іх крылы?..); нарэшце — дзве страфы, дзве пярынкі з крыла — як хораша, як здорава палюбавацца імі!..

Аднак — гэта прымоўе.

А слова мовіцца — такое...

1. Палёт...

Час удумнай сталасці, вогнішчы жыццёвых перавалаў — ці не найлепшы момант не толькі пачуць усё дарэшты (і дарэчы, і недарэчы) пра сябе самае добрае (як цыганка казала, што было, што будзе і што на сэрцы ляжыць), але і вярнуцца ў маладосць. Што ні кажыце — ёсць сэнс у гэтых уяўных (далёкіх ад непарыўна-рэальнай дыялектычнай хады прыроды і нават ахопленай ужо чалавечай дасведчанасцю гісторыі), умоўных адрэзках вечнасці. Год, дзесяцігоддзе, стагоддзе... Самі па сабе, без чалавека, яны нішто. Чалавек надае ім сэнс і жыццё. З чалавекам вырастаюць яны ў дарогу чалавецтва, становяцца гістарычнай рэальнасцю.

Пройдзем жа і мы адной з такіх дарог — дарогаю выдатнага паэта нашага — Рыгора Барадулін. Сёння ёсць для гэтага важкая прычына: той узрост, калі, здаецца, нарэшце, перастаюць у нас называць паэта «маладым» (просім не блытаць: творчым настроем сваім ён заўсёды мусіць быць, яму належыць быць — маладым!). Ёсць на гэтым шляху і вызначальна свецяцца, каб весці нас, добрыя вехі — барадулінскія кнігі. Вось яны — ладная ўжо, калі выстраіць, бібліятэка. Тут, кажучы спосабам самога паэта, і рунна, і румна, і наліўка, і пчольна, і нерушна, і абсяжна, і вечальна, і амплітудна, і дарожна, і паэмна... — словам, Рыгорна-Барадульна.

А хочацца пачаць з самай блізкай па моманце натхнення і самай далёкай па часе — з сівой гістарычнай мінуўшчыны — вяхі: перакладу на родную мову несмяротнага «Слова аб палку Ігаравым» (у Барадуліна — «Слова пра паход Ігаравы»):

Ужо не адзін выдатны майстра прымерваў сябе да той высокай засечкі на духоўным дрэве чалавецтва, што адзначыла вырост і веліч аўтара «Слова...» (як бацька штогод прымервае сына, пакідаючы сцізорыкам штрышкі на дзвярным вушаку, так робіць гэта час з творцамі, ведучы адлік, праўда, на стагоддзі, быццам пытаючыся: а хто дарос да адмеркі Баянавай?..). І самы рэальны спосаб супастаўлення і самаправеркі — спосаб заглыблення ў «Слова...» шляхам яго перакладу, набліжэння да свайго слова, а разам з тым і да свайго часу, да свайго сучасніка. Задача невымерна цяжкая і рызыкоўная. Пушкін, разумеючы гэта і падкрэсліваючы веліч «Слова...», заўважыў, што ў ім «столькі паэзіі», колькі «іншыя (маюцца на ўвазе вершатворцы XVIII ст. — В. З.) не мелі ўсе разам». (А за гэтым, безумоўна ж, стаяла затоеная мара Пушкіна зрабіць і сваю паэтычную інтэрпрэтацыю «Слова...».) У той час называлася яшчэ яно і «Песняй». Заўвагі на «Песнь о Полку Игорове» — чытаем мы ў Пушкіна. Слова ёсць Песня, і Песня ёсць Слова, так, відаць, і было ў самапачатковым, першародным разуменні, у духоўна-функцыянальным прызначэнні гэтага чалавечага феномена. Такім яно, бадай, застаецца і сёння.