Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

І сапраўднае (глыбіннае, да каранёў і ад каранёў) зліццё біяграфіі і слова адбылося ў зборніку «Рунець, красаваць, налівацца!». Прыгадаем хаця б такія агульнавядомыя сёння барадулінскія вершы, як «Палата мінёраў» і «Труба», дзе рэаліі і прыкметы асабістага лёсу вызначылі ў паэтычным вырашэнні лёсу пакалення, чыё дзяцінства зазнала ўсе жахі вайны, халодную і галодную нястачу пасляваенных дзён.

Калі сцвярджаюць, што стыль — гэта чалавек, дык не трэба шукаць лепшых доказаў, чым творчы прыклад Рыгора Барадуліна.

Даверліва аддаючыся плыні жыцця, паэт як бы ставіць сябе ў поўную залежнасць ад яго стыхіі. Усёахопнасць і універсальнасць барадулінскіх паэтычных інтарэсаў і захапленняў выключная. Барадуліна цікавіць, здаецца, усё пабачанае, пачутае, пазнанае. Няма ў яго нейкіх тэматычных «шораў», запраграмаваных маршрутных калідораў для палёту. Яго на ўсё хапае. І не таму, што ён паспешлівы. Барадулінская паспешлівасць падманная. Ён таленавіта, учэпіста мэтанакіраваны. Пры ўсёй барадулінскай імпульсіўнасці і непасрэднасці, ён у стаўленні да жыцця, мабыць, адзін з самых нашых «аб'ектываваных» паэтаў. Ён не мае жадання без патрэбы «ўціскацца» паміж жыццём і чытачом. Але гэта зусім не значыць, што верш упадае ў пэўную безаблічнасць. Барадулінскае «я», нават пры сваёй фармальнай адсутнасці, заўсёды ёсць! Яно — у барадулінскім усведамленні жыцця як сінтэзу асабістага і ўсеагульна-гістарычнага ў яго канкрэтных праявах, у прыцягальнай сіле барадулінскага эмацыянальнага свету. Нарэшце, барадулінскае «я» — гэта і планета Ушач чына, і зорка Маці не аб'ектызаванае, а глыбока, да болю асабістае: паэт гаворыць, прамаўляе не проста за іх, а іх голасам. І толькі тады, як загаворвае ён непасрэдна з маці (ці пры жыцці, ці пасля спачыну), з Ушач ч ынай, Радзі май — найбольш часта з'яўляецца і яго ўласнае «я».

Захапленне самымі рознымі праявамі рэчаіснасці і пошук, адпаведна, выразных прыёмаў, формаў для іх адлюстравання — самая, безумоўна, прыкметная і прывабная рыса паэтычнага характару Рыгора Барадуліна. Рашуча адмаўляючыся ад тэматычнай аднастайнасці аднаго ці некалькіх класічна ўзважаных матываў, паэзія Барадулін выкрасаецца ў любым судакрананні яго з жыццём.

Феерыя фарбаў, гукаў, пахаў на першы, павярхоўны, позірк стварае ўражанне раскіданасці. Былі нават папіканні, што пры ўсёй маляўнічасці паэзіі Барадулін) не стае агульнай канцэптуальнай нагрузкі, вершу — стрыжнявой думкі. У такім разе не лішнім будзе нагадаць простую ісціну аб спецыфіцы мастацтва. З чаго мы высноўваем думку, калі глядзім карціну жывапісца ці слухаем сімфонію? Там няма прамых дэкларацый, там ёсць вобраз. Ён і даносіць да нас — на хвалі эмацыянальнага ўздзеяння, перажывання — ці прынамсі абуджае — пэўную сэнсавую канцэпцыю, ідэю, якая замацоўваецца намі ў адпаведным лагічна-моўным выяўленні. З літаратурай крыху інакш. Тут само слова з'яўляецца выяўленчым сродкам, «матэрыялам». З яго «будуецца» вобраз. Але ж яно, слова, дае і падманлівую магчымасць аблегчыць гэта будаўніцтва або нават абысці яго, выкінуць з «тэхналагічнага» працэсу: выкладвай адразу думку — і ты на фінішы. Калі адлічваць па секундамеры — вынік высокі. Калі ж мець на ўвазе сілу ўздзеяння, дык ён, вынік гэты, у дадзеным выпадку нікчэмны, нулявы. Нешта падобнае адбываецца з рэчкай, ператворанай у канаву: ёсць вада, ёсць берагі, ёсць вусце, а рэчкі няма. Ёсць прагматычная ідэя, функцыя, а тое, што мае права называцца рэчкай, знікла, зруйнаванае...

Зразумела, паэзія Рыгора Барадуліна не цураецца і дэкларацыі, аднак не гэта нясе вызначальны знак. Фіксуючы жыццё, паэт перш за ўсё глядзіць на яго вачыма душы, сэрца. І позірк гэты аб'ёмны (а ў гукавым выяўленні яшчэ і стэрэафанічны): засяроджваючыся на галоўным, ён не абмінае момантаў быццам нязначных, «другарадных», якія нясуць, аднак, ці не галоўную службу:

Якія насычанасць, спрасаванасць, ёмістасць, і набіраюцца яны віток за вітком: васількі ўзыходзяць, ды не проста васількі — а васількі вачэй, і ўзыходзяць пяшчотай, і вочы гэтыя — вочы Беларусі, берага белых буслоў; альбо: рыпнуць весніцы — але ж гэта весніцы дня, і рыпнуць яны цішынёю, і не якой-небудзь, а марознай... Дэталь ідзе па спіралі, разгортваецца, узбуйняецца, узводзіцца паэтам у ступень, набывае і другі, і трэці далягляд...