Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

А пасля яшчэ ў дадатак — але ўжо з пэўным засмучэннем: колькі ж іх, папярэднікаў? — бунінскае (куды ранейшая, чым у Прышвіна, па часе напісання): «Два желтых мотылька, как два лепестка розы...» Хоць да «засмучэння» далучалася і «кампенсацыя»: усё ж у Лупсякова быў наш, беларускі матылёк (ды і ў Буніна ж во «мотылёк», а не «бабочка»), і наўрад ці «заляцеў» ён да Міколы Радзівонавіча з вычытанага: не «кніжны», па тым часе, быў чалавек...

А матылькі ўсё выпырхвалі і выпырхвалі (бо цяпер ужо «трапілі» пад маю «чытацкую» ўвагу)...

Гэта — Ахматава... Разгорнуты паэтычны вобраз...

У Інакенцій Аманскага — як і належыць яму, паэту антычных узораў, — усё з простай класічнай дакладнасцю: «...маки... как алых бабочек развернутые крылья...»

Пасля ў Канстанціна Паўстаўкага: «Лепестки маков летели по ветру легкими стаями, как мотыльки...» — тыя ж «маки», што і ў Анненскага, толькі ўбачаныя праз паўстагоддзя...

Яшчэ адна кветка — у Кнута Гамсуна (раман «Пан»): «...мотыльки... Иные похожи на летающие фиалки...»

Рускі паэт XIX ст. Апалон Майкаў «прывёў» — у перакладзе — матылькоў з крымскага санета Адама Міцкевіча «Алушта днём»: «Рой пестрых бабочек — цветов летучих рой...»

А вось XX стагоддзе паклікала ўжо Іллю Ся льежскага да ўскладнення вобраза сустрэчным пераносам «характарыстык»: «Бабочки пахнут, цветы летают...» (верш «Первый поцелуй»). Ды тут ужо і пабачыць, і сказаць інакш не выпадае: першы пацалунак! — свет зыначыўся, паўстаў у новых фарбах!..

У Рыгора Барадуліна — такі, здавалася, ужо самы позні па часе — «ляціць, віхлясты і бялявы, пялёстак лёгкі — матылёк...».

Дык жа — не!

«О матылькі, матылькі!..» — давялося нядаўна ўсклікнуць на матыў старога раманса: «О васильки, васильки, много мелькает вас в поле...»:

Што ж, кожны адкрывае сваё і па-свойму вечнае дзіва прыгажосці... Сваіх матылькоў...

Былі яны і ў Міколы Лупсякова...

Ружы, браткі (анютины глазки), макі, фіялкі (яны ж і браткі, паводле слоўніка)... — і матылькі... — я не стаў ужо дапытвацца: адкуль яны бяруцца... Я зразумеў: марны занятак вышукваць «першых» паміж дастойных...

Час няўмольны — ідзе і ідзе... Даўно над магілаю Міколы Радзівонавіча Лупсякова шуміць трава...

Ды расцвітае ж там хоць адна кветачка, — то хай жа сніцца яму, што гэта прылятае матылёк, ягоны, угледжаны яго мастакоўскім зрокам...

Ёсць у дзённіку М. М. Прышвіна кароценькі — без тлумачэнняў — запіс: (ад 12 верасня 1951 г.) «Твардовский прислал отказ моей "Сыроежке"...»

На першы погляд, быццам нічога надзвычайнага. Ці мала бывае таго ў творчым жыцці...

Але ж — Прышвін!..

Але ж — Твардоўскі...

Прышвін — з яго адзіным тут горкім каментарыем: «При неудаче является сладкий соблазн признать невозможность писательства и послать его к черту...», — і гэта на 79-м годзе жыцця — прышвінскага! — «признать невозможность...»: колькі за гэтым тоіцца!..

Твардоўскі — з жывой легендай (праўда, трошкі пазнейшага часу, звязанага з другім «новомировским» яго прыходам) аб рэдактары-змагары за ўсё новае, таленавітае, смелае ў журналістыцы і літаратуры... Ці падумаў ён тады, саракагадовы любімец паэзіі, пра гэтае «признать невозможность»?..

І ці такая ўжо «неудача» — тая Прышвінская «Сыраежка»? О не!.. Для іншага — то была б чэмпіёнская планка. А для Прышвіна — усяго толькі «Сыраежка» (і змешчаная толькі ў пасмяротным шасцітомніку з пазнакай «публикуется впервые»...).

Не станем паглыбляцца ў аналіз і «крытычны разбор». Вось творчы штуршок, як ножкай пад сэрцам у маці: «Кто-то сказал мне, н не раз это я уже слышал, будто человек своим взглядом останавливает рост грибов...» — гэта першы сказ, і хіба ўжо толькі гэтага мала?! І далей — сэнс і загадка, чыста прышвінскія: «И нет ли того у всех художников природы, что их проникновенный взгляд в природу, их интимный пейзаж есть не что иное, как попытка проникнуть глубоко в душу человека...»

І вось — «что-то записанное... в разные годы о грибах» — і таямнічыя глыбіні чалавечых характараў, хаця б эпізод з лесніком, што, збіраючыся на фронт, прыйшоў да Міхаіла Міхайлавіча сфатаграфавацца — з сям'ёю, на памяць, і ўбачыў на лаўцы баравік і здагадаўся, дзе растуць такія: «...неподвижными глазами он уставился на гриб, глядел, глядел, лицо его стало перекашиваться больше, больше, и вдруг этот сильный с виду мужчина в цветущих годах, с ясными детскими глазами заплакал, как ребенок.