Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Гэта памяць — бестэрміновая — «сам ад сябе не ўцячэш» — яе кругі ўстаюць перад паэтам. Яны адтуль:

І першае, і другое сказана ў цяпер ужо гістарычна далёкім, ваенным 1942 годзе. Ды што мне, чытачу, проста чалавеку, да маўклівай даты, пазначанай чатырма лічбавымі значкамі... Са мной — панчанкаўскія «Сінія касачы». Са мной гэтае парыванне, пакліканае тугой па радзіме, народжанае не абстрактным «розмыслам», а канкрэтным, жывым болем душы. Гэта на ўсе часы — і ўчора, і сёння, і заўтра: Радзіма, сыноўняя любоў да яе і адданасць. Незалежна ад абставін і рэжымаў яны былі, ёсць, будуць...

Канкрэтнасцю пачуццяў і думак хвалюе, знаходзіць сугучча ў нашых сэрцах — як на гэты раз, так і заўсёды — паэзія Пімена Панчанкі. Канкрэтнасцю светаразумення, светаўспрымання. Канкрэтнасцю народнага ладу. Канкрэтнасцю адчування канкрэтнага чалавека. Канкрэтнасцю тою, з якой бярэ ў руку ратай вясновую грудку зямлі ці ўзважвае на далоні жнівеньскую — з аднаго коласа — сямейку зярнят. Той канкрэтнасцю, з якой слухае каваль звон металу. Канкрэтнасцю, з якой хлапчук-свавольнік спрабуе на зуб марозную крохкасць сакавіцкага ледзяша... Бялінскі зазначаў: «Паэзія ёсць выяўленне жыцця, ці, лепш сказаць, само жыццё». А яно, жыццё, ва ўсёй сваёй паўнаце, велічы і прыгажосці і паўстае якраз — адчувальна, ярка, непасрэдна і непаўторна — у вобразах канкрэтных. Калі мы скажам: «чалавек» — мы яшчэ нічога не скажам. Мы павінны ўбачыць, уявіць яго праз пэўны вобраз — жывым і канкрэтным. Будзе гэта герой ці здраднік — ён здольны выклікаць нашы эмоцыі захаплення ці агіды толькі ў канкрэтнай праяве сваіх учынкаў, думак і дзей. Каб рэчаіснасць стала катэгорыяй эстэтычнай, уключылася ў сферу мастацкую, «мы павінны ахопліваць яе ў цэласці і прытым прадметна» (Бялінскі).

Верш «Край паэтаў», бадай, самы характэрны, хрэстаматыйна панчанкаўскі арганічным спалучэннем, узаемавысвечваннем агульнага праз канкрэтнае і канкрэтнага праз агульнае: лёс чалавека — у лёсе народа, лёс народа — у лёсе кожнага чалавека. Вось яны — гэтыя паралелі:

Такое ў вершы спалучэнне, скрыжаванне агульна-панарамнага з канкрэтна-дакументальным то геаграфічным, то персаніфікаваным падмацаваннем, пацверджаннем. Прыём быццам рэпарцёрскі. І, натуральна, смелы, нават рызыкоўны для ўжытку паэтычнага... Аднак жа — колькі б ні перачытваў — ёсць усхваляванасць, ёсць паэзія, яе дыханне. І ў гэтым сакрэт Пімена Панчанкі...

Як ёсць яна, паэзія праўды, соль праўды, і ў гэтых далёка не паэтычных на сутнасці сваёй фактах і з'явах:

Зноў жа не ўяўна-паэтычныя, з патугай на падтэкст цьмяныя рэмінісцэнцыі, а канкрэтныя называнні, тыя ж, панчанкаўскія, успышкі маланак: з'ява фіксуецца дакладна і недвухсэнсоўна.

Цяпер, цягам дзён і гадоў, даводзіць і тлумачыць публіцыстычныя і паэтычныя вартасці вершаў Пімена Панчанкі як бы і няма патрэбы. Яны проста ўвайшлі ў нашу свядомасць важкім гістарычна-мастацкім сведчаннем, дакументам эпохі, што прамаўляе голасам і сэрцам паэта. Сутнасць іх — супрацьстаянне ўсялякім замахам на асобу чалавека, усялякім спробам яго духоўнага абрабавання...

І ўсё ж, зноў ды зноў, адчуваю, як штурхаецца пад локаць сумненне скептыка: «Аднак: паэзія ці публіцыстыка "ў рыфму"?» — і замест адказу прапаную ланцужок пытанняў: «А што ёсць паэзія?» Ці хоць бы: які яе прадмет? Цудоўнае, узнёслае? Пачварнае, нізкае?.. І ўспомнім Ахматаву: «Когда бы вы знали, из какого сора растут стихи...» Успомнім і жартоўную рэпліку французскага кампазітара Жана Філіпа Рамо: «Дайце мне афіцыйны пратакол, і я зраблю з яго оперу...»