Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Адкінем вымярэнні і вывярэнні... Купала — не проста імя. Купала — не проста гук. Купала — дух. Дух нацыі, дух народа, дух кожнага з нас. Купала заўсёды ёсць. Ён не бывае адсутны...

І таму гэтае дачыненне ў мяне, гэтае сугалоссе з паэзіяй Купалы — ва ўсіх праявах жыцця — не фармальнае (напаказ), не толькі адно паэтычнае, але і па-чалавечы сутнаснае. Як і павінна быць у беларуса...

Re-specto

Я — не Час. Дакладней, не той Час, якім любяць (асабліва запісныя крытыкі) палохаць паэтаў. Маўляў, Час праверыць, Час усё і ўсіх расставіць па месцах...

Я толькі хачу азірнуцца, каб на сваё колішняе ўспрыманне глянуць праз сябе сённяшняга, маючы тут на ўвазе канкрэтнае: паэзію Пімена Панчанкі.

Сумненняў не выклікаюць і, здаецца, на «рэвізію» нікога не спакушаюць ні «Іранскі дзённік» са шчымлівай тугой па радзіме; ні душаабуджальны «Крык сойкі», дзе «ў сэрца бусел залятае з трывожных прыпяцкіх балот (прадчуванне прарочае, бо прамоўлена было задоўга да Чарнобыля); ні па-язычніцку і па-сучаснаму мудрая «Паэма майго лесу»:

Але — гэта Панчанка-лірык.

А як жа публіцыст? Той, непрымірыма-гарачы, задзірысты? Як з тым гарэннем на агні злабадзённасці: сёння было — а заўтра?.. Ці вартая аўчынка вырабу?..

Успамінаецца, як на адной з літаратурных сустрэч кіраўнік, скажам так, раённага звяна, трасучы над галавой нумарам штотыднёвіка «Літаратура і мастацтва», пусціўся ў досведы: каго і што мае на ўвазе Пімен Панчанка ў новым вершы, і з ноткамі следчага голасу (дарэчы, зусім не ва ўнісон агульнаму настрою) асабліва націскаў на словы: «Па кабінеціку, па камітэціку мы ўзвялі бюракратычную трубу...» І ў палемічным запале дапытваўся: «А дзе ж гэтая смеласць раней была?»

І давялося нагадаць не вершы, не радкі нават, а толькі некалькі адчаканеных формул, што сталі крылатымі, узляцеўшы ў свой час з-пад пяра Пімена Панчанкі: «верхалазы і верхагляды», «свінары і званары», пазначыўшы трапна і дакладна два падыходы да жыцця, два характары — таго, хто чэсна працуе, і таго, хто побач, па-цецеручынаму самазабыўна, дзьме ў тую самую «бюракратычную трубу»...

Не, ён ніколі не скаланаў кулакамі паветра з трыбуны, ён узрушваў сэрцы людзей паэтычным словам, і не тады, калі наступае зорны час крыкуноў: гавары колькі ўлезе і крытыкуй-гарлапань на ўсе бакі — гэта не тоіць небяспекі, не пагражае твайму сну, а, наадварот, навявае мляўкае перадсоннае пачуццё «выкананага абавязку». Яго гнеўны голас гучаў тады, калі на дарогах руху грамадскай думкі стаялі многія забаронныя і папераджальныя знакі, кшталту «абгон небяспечны» ці «падача сігнале забаронена»... Ды што казаць — нейкі заўсёды нязручны для прыкладнай гальштучнай зацягнутасці і зашпіленасці на ўсе чыноўныя гузікі быў Пімен Панчанка. Яшчэ ў даваенных паэтычных дэбютах аб'явіў ён «газават» (гэта таксама ягоны выраз — ужо з вершаў нядаўняга часу) усялякай абывацельскай пошасці, «племю хапуг», чый «душны свет... атлусцеў, да брывей запух», у каго «белізна вышываных сарочак прыкрывае стагодні бруд...» Гэтыя юнацкія радкі — першыя прыступкі да атакуючых вершаў, вострых грамадзянскіх разваг і высноў сталага Пімена Панчанкі.

Успамінаю ці перачытваю — і з радасцю сведчу (і сабе, і іншым): у галоўным, у сутнасным, нічога не змянілася. «З радасцю» — толькі ў сэнсе «адчування» мастацкага, а не «быційнага», бо сустрэча з многімі тыпамі, па якіх «прайшоўся» «ювеналавым бічом» Пімен Панчанка, нічога, апроч агіды, выклікаць не могуць.

Нічога не скажу, толькі спытаюся: гэта напісана ў 1956 годзе ці ў нашым сёння, праз пяцьдзесят? Ці не «нашый» гэта, як яны любяць сябе называць, «новыя», «дзелавыя» «прагматыкі»?.. Праўда застаецца праўдай, і горкая — горкай...

І паэзія застаецца паэзіяй, якіх бы сфер яна ні краналася: ці самых высокіх, нябесных, ці самых нізкіх, нікчэмна-будзённых і нават агідна-брудных... Усё на гэтых вагах — мастацтва ці яго супрацьлегласць — вырашаюць талент і мера чалавечага і паэтычнага, душэўнага, прыняцця ці адмаўлення. Сапраўднага паэта не вымяраюць меркамі кан'юктурна-палітычнымі. Ён сапраўдны, калі з ім можна ісці на бой за Праўду. Калі ж нельга — засумняваецеся: ці паэт гэта...