Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Дык ці не па італьянскім узоры назваў калісьці свой маёнтачак пад Мінскам — Цівалі — нейкі панок? Такое часта бывала: Фаніпаль, Антопаль і інш.

А як жа «Ціва»? Што з прозвішчам рабіць? А яно, хутчэй за ўсё, мае зусім іншыя карані, — падказвае Уладзімір Даль: «тйво» — скарочанае вымаўленне (часцей у прыказках) слова «тетива»...

(Між іншым, у таго ж Мерымэ, у апавяданні «Локіс», — цікавая для нашай беларускай гісторыі дэталь: «Во многих знатных литовских семьях вы можете увидеть великолепное серебро... но там не найдется... хорошего пуховика для усталого гостя. Будь он богач или бедняк, дворянин или крестьянин, славянин отлично может уснуть и на голых досках...» Проста і ясна: у Літве — хто славянін? — беларус, — ён жа — літовец, ліцвін...)

Але вернемся да Ціваляў...

Сяргей Дубавец у адным з радыёсюжэтаў «Вострай Брамы» згадвае, пра што расказвала газета «Наша Ніва» (цяперашняя). Якраз пра тое, пра што і мы гаварылі: «Цівалі. Такую назву мае каскад вадаспадаў вышынёю 160 мэтраў на рацэ Аньён, прытоку Тыбру ў Цэнтральнай Італіі. Менавіта там імпэратар Адрыян і патрыцый Мэцэнат, чыё імя стала назыўным, мелі свае вілы. Там быў разбіты парк з каскаднаю сыстэмай фантанаў. Вось адкуль Цівалі — ад вадаспада. Гэткую ж назву меў і маёнтачак пад Менскам, побач з Кальварыяй. Рамантычныя прыхільнасці ўладальніка і, пэўна, прыродныя асаблівасці паўплывалі на выбар назвы...»

Гэтак і дабраліся мы з аўтарам «Нашай нівы» — кожны сваёй сцяжынай — да Ціваляў...

Прынамсі гэта ўжо не просталінейнае «патранамічнае вызначэнне» згаданых навукоўцаў... (Зрэшты, «ідуць» яны падобным «даследчыцкім: курсам» і ў некаторых іншых выпадках. — Мікалай Васільевіч Бірыла дык часцей шчыра прызнаваўся (напрыклад, у кнізе «Беларуская антрапанімія»), ставячы над словам «зорачку» (*), што «значэнне не высветленае».)

Але ўсё ж... Усё ж: што яно азначае — коранем сваім — гэтае слова Цівалі?...

Пра трагедыю, учыненую воляю бальшавікоў, — паэма Сяргея Законнікава «Цівалі». Трэба спытацца ў яго...

Ды, зрэшты, не этымалогія, а мартыралогія кіравала тут думкамі і пачуццямі паэта:

Слову Цівалі ў паэме Сяргея Законніка ва наканавана несці іншую, не характэрную для яго сэнсавую службу: стаць страшным сімвалам, выявай сталінскага генацыду...

Вось на такую сцяжыну прывялі нас Цівалі...

Але і адгэтуль будзем працягваць хаду...

Т між тым, здараецца, што знаходзіш пэўныя штрышкі зусім не шукаючы, а ўсяго, як на гэты раз, штосьці перачытваючы:

Адкуль яны, гэтыя «Тиволи», у вершы Пастарнак^ «Свистки милиционеров» (1917)?

Кніжны каментарый тлумачыць: «Тиволи» — летні рэстаран у Сакольніках.

Як да развязкі нашага пытання, дык зусім нягуста. Але ўсё ж — Цівалі... Яшчэ адна рыска.

Прывёў мяне ў Цівалі і верш рускага паэта XIX ст. Апалона Майкава. Вось як загучаў ён у мяне па-беларуску: