Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

то заўважыла: «Я люблю так рыфмаваць, глухія са звонкімі: заплатила — ходила, глядела — шелестела...»

Сам Аляксандр Блок не цураўся дзеяслоўнай — нават таўталагічнай — рыфмы:

«Пройти — изойти — идти» — побач: «другом — подругам» — хай сабе і не літаральнае паўтарэнне слова: паўтараецца корань... — таўталогія? Але ж паэзія, верш — дай Божа!..

Грэх дзеяслоўную рыфму залічваць у «банальныя»...

Сапраўды, што можа бальней біць па сэрцы, чым гэтыя — з Багдановічавай «Пагоні» — простыя і такія трагічныя словы: «быць — баліць»...

Банальнасць не ў прастаце, банальнасць — у нематываваным творчай неабходнасцю паўтарэнні адной і той жа, ці павярхоўнай, рыфмы. І «віноўнымі» могуць быць не толькі дзеясловы, але і назоўнікі, і прыметнікі, і прыслоўі і г. д.

Пэўна, што-колеч да «абароны» дзеяслоўнай рыфмы змогуць дадаць і вось гэтыя мае радкі:

Дык дзе ж тая мяжа, пераступіўшы якую, рыфма ператвараецца ў «банальную»? Хутчэй за ўсё, адказ сам напросіцца, як напаткаем мы яе, гэтую рыфму (ну, прыкладам, «смерці — крутаверці» — такую нярэдкую сёння), у славутага анархіста Махно, — «грашыў» Нестар Іванавіч рыфмаю, каб засведчыць свой «рэвалюцыйны» імпэт, — банальнасць нараджалася банальнасцю:

«Смерти — круговерти» — вось тут ужо мы канчаткова ўпэўнімся, што рыфма сапраўды «ссівела» ад часу, а «бацьку Махно» без усялякіх «скідак» можна залічыць і ў ганаровыя «бацькі» «банальнай» рыфмы...

Так, «сцёртыя» рыфмы, рыфмы-«штампы» не выклікаюць пачуцця мастацкай асалоды, радаснай нечаканасці, а тым самым і эмацыянальнага ўзрушэння. Чытач, як бы абганяючы аўтара, загадзя ведае слова, што «павінна» з'явіцца ў канцы радка... Класічная насмешка з таго — у Пушкіна:

Такою ж рыфмаю «надзяліў» Пушкін і свайго героя Ленскага, паэта-рамантыка, які «пел... романтические розы... лились его живые слезы...» Пацвельвайце Аляксандра Сяргеевіча зразумелае...

А між іншым, падобнае «чаканне» знаёмай рыфмы можа стацца і спосабам псіхалагічнай актывізацыі верша. Сіла інерцыі ў нейкі момант раптам абрываецца, і замест таго, што чакалася, з'явіцца штосьці зусім новае, прынамсі перапынак актывізуе ўздзеянне. Ды так яно атрымалася і ў толькі што цытаванай пушкінскай страфе: позірк спакойна сочыць за пейзажным малюнкам — і нечакана «спатыкаецца» на два жартаўлівыя радкі аб рыфме, а гэтай кароценькай паўзы даволі, каб зрок ярчэй успыхнуў, абвастрыўся, — што і трэба было...

Няспраўджанае «чаканне» рыфмы яшчэ больш узмацняецца адсутнасцю не толькі яе, гэтай рыфмы, але і наогул радка, дзе яна, паводле «чакання», павінна была б з'явіцца. З асаблівай выразнасцю гэта праяўляецца пры сумежнай рыфмоўцы, як вось у гэтай жніўнай песні; яна вартая таго, каб прывесці яе цалкам. Чаму? — зараз пабачым: