Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Ды і наогул загадкавая гэта паненка — рыфма. Бывае, прыходзіць, паўстае зусім як жывая, ва ўсёй паўнагучнай плоці. А іншы раз — як дыханне з «паралельнай сферы», як свячэнне аўры: хто адчуе, пачуе, хто заўважыць, а хто і не... Мне здаецца, што яна ёсць — не магла не быць: «Сью — Лес» — і таму навечна прапісалася на вокладцы кніжкі: «Анатоль Сыс — Пан Лес». Яна прагучала для паэта ў нейкім N-вымярэнні падсвядомасці, ды яшчэ і з акордным сугуччам на самым пачатку: «Ан... — Пан...» І зусім верагодна: не было б у запеўцы гэтага «ан» — «прысмеркла» б і наступнае... А то ж во як раскошна гучыць, паўторым: «Ан. Сыс — Пан Лес»...

Без аніякіх высноў з параўнання (і «пошукаў» аналогій): «Анатолий Ким. Отец — лес. Роман-притча» — і тое ж імя, і «лес», але ці чуем мы тое, што ў нашым (сысаўскім) выпадку?.. І нічога дзіўнага, бадай: жанры дыяметральна супрацьлеглыя...

А раман, між іншым, выдатны. Прачытаў яго я з такою страфой-зацемкай на развітанне:

Пэўна, такім жа летуценным подыхам была народжана калісьці і рыфма «вечар — вецер»... Сапраўднай «улюбёнкай» зрабілася яна ў Аляксандра Блока:

Аднак гэта не простае, не механічнае паўтарэнне слоў. У кожным канкрэтным выпадку сугучча напаўняецца новымі адценнямі — слыхавымі, зрокавымі, сэнсавымі...

кантраст «ззянне вечара — холад ветра» — гэта ўжо і з'ява прыроды, і стан душы чалавека.

А вось тут «вечар» і «вецер» як бы мяняюцца ролямі:

святлынь ветра саступае месца шэрасці вечара... Нібы сам вечар падзьмуў гэтай шэрасцю... Да таго ж тут «пануе» пантарыфма — сугучнасць усіх слоў у радках...

У паэме «Дванаццаць» сугучча «вечер — ветер» стала і камертонам (першая страфа!), і адным з лейтматываў твора:

Жывым рухам настрою акрылена гэтая рыфма і ў Ганны Ахматавай:

І зноў жа — як і ў Блока — перамена роляў у дуэце «вецер — вечар»:

Здавалася б, схаваць, «хоронить» можа «вечер», а «ветер» «блуждать». Аднак жа!.. Пэўна, гэты, «правільны», спосаб не дапамог, і ў роспачы давялося просьбу «пераадрасаваць», — такая «логіка» паэзіі...

«Вечар» і «вецер» — як фатальна цягнуцца, імкнуцца яны адзін да аднаго:

нават на капілярным узроўні радка — крэўнаю повяззю, зліццём крыві, — унутранай рыфмай... Гэта ў Апалона Грыгор'ева. А вось у Ганны Ахматавай:

Праўда, радок паэтэса малюе «з натуры» і тонка, і дакладна, а вось у паэта можна было б і запытацца: няўжо вецер, які «воет», не развеяў духату вечара?..

У Міхаіла Кузміна «вечер» знайшоў сабе іншую пару, але як за ім з нейкай нечалавечай рэўнасцю сочыць «ветер»:

«Ветер» быццам захінуўся за паваротам, але як ён вылаецца гэтым рэхам-паўторам «чер» у слове, за якое схаваўся (вечер — черный). Ды і не толькі! Нібы ў люстэрку, высвечваецца яшчэ адзін адбітак: «чер» — «реч» (вечер — речной)...

У другі раз Міхаіл Кузмін ад паралелі «выпрабаванай», адступіў:

Словы «вечеру — ветру», апынуўшыся ва ўскосным склоне, як бы разыходзяцца, аддаляюцца ў гучанні. Выпадкова? Прыгледзімся да іншых рыфмаў. Яны ў гэтым вершы, хутчэй, не сугучча, а «ўспамін» аб ім: «разрушилось — слушай, замуравлена — ставни», не кажучы ўжо пра «окно — хорошо». У гэтым ключы і спатрэбіўся ўскосны склон: праскланяўшы «вечер» і «ветер», паэт прывёў іх у сугучную раўнавагу з гукавым ладам верша...

І ўсё ж... І ўсё ж — як бы ні мяняла голас рыфма «вецер — вечар», падобная «заангажаванасць» пагражала ёй небяспекай ператварыцца ў банальную. «Звычнасць» сугучча прыводзіла аж да такіх вось парадоксаў. Верш Ф. І. Цютчава «Я помню время золотое...» вытрымаў некалькі выданняў з памылковай падменай слова «ветер» на «вечер» (друкавалася: «И вечер тихий мимолетом // твоей одеждою играл...», а трэба: «И ветер...»).