Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Яшчэ і яшчэ раз — дзякуй табе, ЦІBAЛІ!.. На гэтым, бадай, можна было б і спыніцца. Але ж — Вергілій!.. Як жа з ім не перамовіцца слоўцам?..

Вось яна — паэма «Энеіда» — паэтычны сказ аб прыгодах Энея. І між яе шматлікіх герояў — браты, што імкліва ўступаюць у бітву:

Вось гэта запал, вось гэта націск! — акорд дастойны, каб на развітанне пажадаць: нашым бы спартоўцам такіх якасцяў! Даўно зніклыя з лядовай арэны «Цівалі» нашы пераможна б скрыжоўвалі клюшкі з грандамі НХЛ...

2006-2007

1. «Тьерье»

Кажуць, сніцца тое, што турбуе, карціць наяве, толькі часцей за ўсё ў нейкіх дзіўных, амаль фантастычных, спалучэннях дэталяў, з'яў, дзей...

«Мой» «сюжэт», здаецца, нічым не быў «абгрунтаваны», бо ні ўчора, ні заўчора... ды і. наогул: — не думаў пра такое. А сплялося ж, склалася ў сваеасаблівую «арфаэпічна-арфаграфічную» (кажучы мовай шахматных кампазітараў) задачу, штучна прыдуманую кампазіцыйную сітуацыю...

Дык вось: дзея адбываецца ў рэдакцыі. Ідзе здача-афармленне матэрыялаў у набор.

Рэдактар (з характарам, наколькі помніцца, Наталлі Сцяпанаўны Рокаш з «Піянера Беларусі») пытаецца ў мяне, як напісаць па-беларуску «Тьерье». Паводле сну, гэта назва горада, слова французскае. Выразна бачу яго рускае напісанне: «Тьерье», але чытаецца, гучыць у назве горада «т» мякка — «ць». Значыць, ужо рускае графічнае выяўленне не дакладнае: трэба «Цьерье». А па-беларуску тады будзе гэтак сама ж: «Цьер...», бо пасля «ц» раздзяляльным знакам служыць «ь», а вось пасля «р» функцыю гэту ўжо выконвае апостраф. Цалкам атрымліваецца: «Цьер'е»... А от калі б «т» было (у натуральным вымаўленні) цвёрдае, як гэта, паводле сну, аформлена графічна: «Тьерье», то беларускае напісанне мусіла б выглядаць так: «Т'ер'е»?..

Вось толькі да апошняй высновы развагі ў сне не былі даведзены: прыйшоў нейкі аўтар, пачаў прапаноўваць матэрыялы... А тут і рэдактар засумнявалася: «І чым гэта мы толькі займаемся?..» Маўляў, не рэдактарская гэта справа вырашаць карэктарскія пытанні...

Так было ў сне. А калі наяве, то чаму б і не задумацца: а як яго «аформіць графічна», «прышчапіць» да нашай: арфаграфічнай практыкі, тое саснёнае слоўца?..

Пытанне не пустое падчас цяперашняй дыскусіі аб удакладненнях беларускага правапісу...

02.09.2005, 2 гадз. ночы

2. І адразу — у верш

Такі быў сон: я чытаў свае новыя строфы — якія вось толькі-толькі нараджаліся. Уладзіміру Някляеву. Верш быў пра нашы славяна-балцкія карані, пра покліч Памяці. І было ў вершы слова «перчучай» — яго ўважаў я там за балцкае, літоўскае. Прачнуўшыся, тут жа хуценька хапіўся запісваць, бо не раз было ўжо: не ўхопіш прымроеныя радкі, прамарудзіш — яны амаль імгненна знікнуць, развеюцца, збягуць туды, адкуль прыйшлі — у небыццё...

Верш быў запісаны. Запісана было і слова «перчучай»: легла ў радок, звязалася рыфмаю...

А што яно азначае?..

Вось тут паэзія і адступілася — пачалася проза... Зазірнуў у адзін слоўнік літоўскай мовы, у другі — няма такога слова...

Але ж гучыць яно так па-літоўску...

Нядаўна гартаў «Музычны слоўнік». І напаткаў: «скудучай» — назва літоўскага музычнага інструмента. Аж сэрца ёкнула: гэта ж так блізенька, так сугучна, «перчучай» — «скудучай»...

Значыць, ёсць надзея?..

3. Што «меў на ўвазе» Пімен Панчанка?

«Хачу напісаць яшчэ адну кнігу, дзе галоўным кампанентам будзе не знешняя паэтычнасць, а глыба праўды, масавы фосфар Быкава», — гэтую фразу я запісаў у сне, а прамаўляў яе Пімен Панчанка (і тое зноў жа было не зусім наяве, а знаходзіўся паэт у нейкай «отстраненности», не ў прамым кантакце са мною: я яго бачыў і чуў — быццам на экране, а ён не ведаў гэтага: хадзіў і размаўляў, як сам з сабою)... Вось такое «шматпланавае» было бачанне, і думалася яшчэ, калі я запісваў (у сне! — з клопатам, каб не забыць, калі прачнуся): а ці павераць, што гэтак Панчанка гаварыў, чым засведчыць, што гэта яго словы?..

А цяпер вось, прачнуўшыся, зрокава бачу запісанае: «масавы фосфар Быкава»... І тады здавалася гэтая «формула» дужа важнай і важкай (нездарма ж баяўся забыць!) — і вельмі зразумелай. А цяпер?.. «Масавы фосфар» — штосьці накшталт «крытычнай масы»? Але ж тады, на той, быхаўскай, вайне, атамнай зброі яшчэ не было... Ды і выбуховасць «крытычнай масы» не магла пазначацца фосфарным эквівалентам — не той элемент, не радыеактыўны... Аднак жа: невыпадкова і небеспадстаўна назвалі яго старажытныя грэкі — фосфар — phosphoros, што значыць святланосны.