Леанід Левановіч - Палыновы вецер

— Ёсць дарога. Была саўсім зарасла. Ды Бравусаў пратарыў. На кані ездзіць да мяне. І я калі праеду.

Старэнькі “ИЖ” з люлькаю затарахцеў маторам і павольна пакаціў па пясчанай дарозе. Цяпер па ёй рэдка хто ездзіў. Міжволі прыгадалася вясна 1961-га. Ён, Андрэй Сахута, другі сакратар райкама камсамола, прыехаў у Хатынічы упаўнаважаным на вясеннюю сяўбу. На старым “газоне” каціў па гэтай дарозе разам са старшынёй калгаса Макарам Казакевічам. Узгадалася, як ледзь не забуксаваў у Бярозавым балоце. У той дзень хатыньчане пачалі сеяць авёс. Косцік Варонін на старым гусенічным трактары выехаў у поле. Быў у полі і галоўны аграном калгаса Мікола Шандабыла.

Андрэй здзівіўся, што памятае ўсё да драбніц, нібы тое было зусім нядаўна. Макар Казакевіч стаяў на адной назе, як бусел, побач высіўся раздабрэлы Мікола і малады ўпаўнаважаны Сахута. Па курганістым полі, быццам шэра-блакітны жук, поўз трактар. Калі ён наблізіўся, Казакевіч памахаў трактарысту, каб ён падышоў. Косцік Варонін, сын былога паліцэйскага, не глушачы матора, подбегам прымчаў да іх. Высокі, танклявы, з перапэцканымі далонямі, далажыў, што ўсё ідзе добра. У той год ён збіраўся ісці ў войска.

І вось праляцелі трыццаць гадоў. Лепшы механізатар, а потым брыгадзір Кастусь Варонін стаў п’янтосам і браканьерам, старшыня калгаса Макар Казакевіч пайшоў у лепшы свет, Мікола Шандабыла вырашае чарнобыльскія праблемы ў маштабах вобласці, рыхтуецца да заслужанага адпачынку. А былы сакратар абкама партыі стаў шараговым ляснічым, з персанальнай шыкоўнай “Волгі”, якая вазіла яго па сталічных вуліцах, перасеў на службовы старэнькі матацыкл, на якім калясіць па зоне, глытаючы радыеактыўны пыл.

Ён зноў адчуў гнятлівае рачараванне жыццём. Смяртэльную стому ад халасцяцкага існавання ў халодным, сырым будынку лясніцтва. Чаго ж ён дамогся ў жыцці, пульсавала настойлівая і балючая, быццам стрэмка, думка. А ў тую вясну, траццаць гадоў таму, было гэтулькі надзей і спадзяванняў! І надзеі . мары збываліся. Андрэй Сахута ўпарта караскаўся ўгору па кар'ернай лесвіцы: сакратар райкама кмсамола, затым першы сакратар, потым абкам, ЦК камсамола. Хацелі яго ўзяць у Маскву. Але ўзялі першага сакратара ЦК. А Сахуту абралі старшынёй райвыканкама ў Мінску, потым яго перасадзілі ў крэсла першага сакратара райкама. Сябры спрабавалі перацягнуць у ЦК партыі загадчыкам аддзела, але гэта не ўдалося. Апынуўся Сахута на пасадзе сакратара абкама па ідэалогіі. Ведаў, што з рэзерва на павышэнне яго не выключылі. І вось — падзенне. Але гэты кар'ерны крах не па яго віне. Колькі іх, партыйных кіраўнікоў, яшчэ вышэйшага рангу, апынулася без прпцы! І колькі іх ужо не вытрывала жыццёвага націску! Пайшло на той свет у росквіце сіл.

А ён, Андрэй Сахута, трыццаць гадоў адпрацаваўшы на кіруючых пасадах, пачынае ўзхыходжанне знізу, з глыбінкі. З радыяцыйнай зоны. З таго самага лясніцтва, у якім пачынаў жыцёвую дарогу. Добра, што мае прафесію. Гадаванцам партыйных школ, якія нічагуткі не ўмелі рабіць, апрача, як мянташыць языком ды праводзіць лінію парты, давялос куды горш. Жыццё выплюнула іх. Як нейкую непатрэбшчыну ці нейкае замінішча — нібы гіры на нагах. Або чамадан без ручкі. Як і большасць партыйцаў, у тым, што адбылося, Сахута вінаваціў перш-наперш Гарбачова. Але дзе ж былі іншыя? Куды глядзелі? Пра што думалі? Ці зусім развучыліся думаць?

Сахута ледзь не праскочыў паваротку на загуменную дарогу, бо яна густа парасла мурагом і была ледзьве прыкметная. Зірнуў у бок Бярозавага балота: хацеў убачыць старую кашлатую сасну, на якую ўлетку садзілася сонца, — так здавалася Андрэйку ў маленстве.

Старая сасна стаяла, як і раней. Дрэва жыцця не паддавалася ні часу, ні чарнобыльскай віхуры.

Матацыкл калываўся па няроўнай калдобістай дарожцы, праваруч цямнелі маўклівыя хаты, шарэлі сядзібы, парослыя бур’янам, стаялі голыя крывыя яблыні. І нідзе не было відаць аніводнай жывой душы. Сахуту зрабілася аж вусцішна, нібы ехаў па мёртвай зямлі. Яшчэ мацней смылела душа, бо гэта была родная зямля, якую палівалі потам яго прашчуры.

Вось і выган, на якім ён, басаногі хлапчук, пасвіў цялят. Нага ў кірзавым боце быццам сама сабою націснула на тормаз. Андрэй злез з матацыкла, выпрастаўся — апошнім часам балела спіна. Зноў зірнуў на сасну ў Бярозавым балоце — адсюль яна была, як на далоні.

Вочы слізганулі па голым шэрым полі, упёрліся ў цёмныя макаўкі алешын — там была вялікая балоцвіна, якая называлася Кандрашы. Колькі ён пахадзіў туды з бацькам! Напрыканцы лета выбівалі з кустоўя траву для рагулі, а позняй восенню секлі алешнік на дровы. А трохі бліжэй раскінулася меншяе балацявіна— Юрлівец. Некалі там з Васькам і Колем — старэйшымі братамі, смажылі жытнёвыя каласкі — рабілі пражмо. Якія смачныя былі тыя зярняткі недаспелага жыта! А вось тут, метраў за дзвесце да гэтай зарослай дарожкі, пасля вайны збудавалі велізарнае гумно, стаяла еўня, дзе сушылі снапы, грукатала малатарня, меўся тут і конны прывад. Як любілі хлапчукі пасядзець на ягоных бярвенцах-крылах, калі пасвілі ранкам цялят.