Леанід Левановіч - Палыновы вецер

Субмарына зноў нырнула ў глыбіню. А праз некалькі дзён камандзір павіншаваў экіпаж: “Віншую ўсіх з выкананнем баявога задання! Наша лодка абагнула ўвесь зямны шар!”

… Дзед Міхась намацаў у кішані кавалак ядлоўцавай галінкі, паклаў яго на далонь. І падалося яму, што гэта не акіян шуміць, а шастае вецер у вяршалінах соснаў. Перад ад'ездам у Амерыку дзед Міхась узяў чатыры ядлоўцавыя амулеты. Гэта былі кавалачкі трохі даўжэйшыя за карабок запалак, таўсцейшыя за аловак. Настаўнік Міхась Пятровіч даўно пераканаўся, што ядловец валодае самым моцным водарам сярод нсельнікаў беларускага лесу. А ягоныя цёмна-шызыя ягадкі маюць незвычайны смак і пах. Ядловец выдзяляе фітанцыды, якія ачышчаюць паветра. Дзед Міхась ужо колькі гадоў носіць ядлоўцавы амулет.

Ён патупаў туды-сюды, як спутаны конь. Вецер памацнеў, хвалі з шумам накатваліся на пясок. На стыку пляжа з асфальтам грувасціліся кучы камянёў. Былі вялікія, а некаторыя зусім малыя. Кінуўся ў вочы блакітна-шэры пляскаты каменьчык, падобны на мініяцюрны лапцік. Дзед Міхась выбраў яшчэ адзін каменьчык, таксама пляскаты, але з гарбінкаю па сярэдзіне, жоўта-белы, нібы адліты са слюды.

Увечары паказаў каменчыкі Андрэйку

— Я ўзяў іх на беразе акіяна. Адзін павязу дамоў. А другі можаш узяць сабе. Выбірай.

Хлапчук доўга гладзіў каменьчыкі, падкідваў на далоньцы. Нібы ўзважваў.

— Дзеда, а можна гэты? Ну, жаўтлявы. Ён як сонечны.

— Добра. Хай будзе так. А мне гэты. Падобны на лапцік. Некалі ў школу я хадзіш у лапцях. Ад снегу да снегу мы бегалі басанож..

— А што значыць — ад снегу да снегу?

— А вось што. Растаў сненг вясною — мы пабеглі басячком. І да восені. Калі зноў выпадае снег. Пачынаецца зіма.

— А што ў цябе не было красовак?

— Не было, унучак.

— І кампп'ютэра? І мабільніка? — дзівіўся Андрэйка.

— Ні камп'ютэра, ні мабільніка. Ні радыё, ні элекьрычнасці…

— Дык якжа вы жылі? А што вы ўвечары рабілі? У цемры?

— Увечары, пры лучыне, мой дзед Ахрэм, твой пра- прадзед, плёў або рамантаваў лапці. Пра-прабабка Наста прала кудзелю. А я чытаў кніжкі. І чытаў шмат. Мусіць, болей, чым ты. Табе камп'ютэр не дае.

— Я таксама люблю чытаць. А вось уставаць уранні не люблю. Будзільнік зазвініць а сёмай гадзіне. Я зацісну яго. А сам — на другі бок. А тады заходзіць тата: “Ах ты, лежабока!” — і сцягвае з мяне коўдру.

— А ты патры вушы. Вочы. Пачухай нос. Пашаруй пяткі. Пабудзі іх. Тады лёгка будзе падымацца. Мяне бацька гэтак вучыў. Нуй зарадку трэба рабіць. Дык будзеш дужы. Прыгожы. Жыццё не любіць слабакоў.

— Дзеда, а што такое лучына?

— Пра лучыну раскажу заўтра. А сёння… Твае дзед і баба казалі: сянні. Дык вось. Сянні позна ўжо. Бяры свой амулет і кладзіся спаць.

— А што значыць — амулет?

— Гэта слова лацінскае — амулетум. Маленькі чарадзейны прадмет. Які засцерагае ад няшчасця. Звычайна яго носяць на целе. Я думаю, яго можна насіць і ў кішэні. Галоўнае — пры сабе.

— Дзеда, я хочу каменьчык і ядлоўцавы амулет пакласці пад падушку. Хай яны пасябруюць.

— Пакладзі. І няхай табе прысніцца мора. Ці бераг акіяна, усыпаны каменнем. Камяні — гэта вечная прыгажосць.

— Не, дзеда. Я хачу, каб прыснілася твая родная Бесядзь. Ты некалі казаў, што там багата крэменю. Вада чыстая… Мы з табой плаваем. Даем нырца.

— Твая праўда, унучак. Некалі мы з'ездзім на Бесядзь. Будзем вудзіць рыбу, купацца. — Дзед Міхась адчуў, што гатовы пусціць слязу, цмокнуў унука ў віхрасты чубок, шапнуў: — Дабранач! — хуценька выйшаў.

Ён доўга стаяў каля шырокага вакна, пазіраў на агні вялікага, чужога горада, чуў аддалены гул хайвэя. Хуткасная аўтастрада — хайвэй працуе круглыя суткі, без перадыху. “Усё на свеце змяніў прагрэс”, — міжволі ўзгадаліся словы Гётэ. Але ці ўсё змянілася да лепшага? Прагрэс паспрыяў дзеду Міхасю прыляцець у Амерыку. Значыць, і ўнук з бацькамі можа прыехаць на Беларусь. Міхась Аксючыц дастаў з кішэні цёплы, выгладжаны, адшліфаваны акіянам амулет. “Памажы, дружа, твайму брату, жаўтляваму каменьчыку, прыехаць да цябе на Беларусь”, — бязгучна, нібы малітву, прашаптаў стары.

Цяпер ён будзе жыць і чакаць гэтага шчаслівага дня.

2007