Рыгор Крушына - Лебедзь чорная

Але шчасьця час нядоўгі.
Скончыў твор. Няма сустрэчаў...
Дні пайшлі памалу, нудна,
Як арба, як рып калёс.
Ня стрываў Фэрхат нарэшце.
Каб хутчэй пазбыцца мукаў,
Да цара прыйшоў з прызнаньнем
Даручыць яму свой лёс.

I з паніклай галавою
Да Хазроя ён прамовіў:
«О, магутны цар Ірану!
Слова выказаць дазволь.
Б'е паклон табе ў пашане
Твой Фэрхат, і царскай ласкі
Просіць сёньня, каб суцішыць
У грудзёх пякучы боль.

Ён стаіць перад тваімі
Ясназорнымі вачыма
I жыцьцё сваё і талент
Каля ног тваіх кладзе.
З тэй пары, як я наведаў
Твой гарэм з твайго дазволу,
Для душы мае спакою
Не магу знайсьці нідзе.

Паднявольны сіле змусты,
Я закон дзядоў парушыў.
Я — мастак, і ў творчай працы
Сузіраў красу жанчын.
I мяне багі за гэта
Пакаралі злою жарсьцяй.
У начы бяссоннай бачу
Ў сьветлым вобразе Шырын.

Мне даруй! Яе кахаю.
Нашу слаўную царыцу
Я люблю, люблю ўсім сэрцам,
Як жыцьцё, як родны край.
Патрабуй усё, што хочаш!
Я гатовы да ахвяры.
А Шырын, прашу з пакорай,
Падаруй мне, цар, аддай!..»

I Фэрхат, упаўшы ніцма,
Распасьцёр наперад рукі.
«Мне аддай!» — маліў Хазроя,
Распластаны скамянеў.
Аж зьбялелі ў страху пэрсы
На вузорыстых каберцах,
I чакалі — зараз громам
Прагрукоча цараў гнеў.

Як паважыўся падданы
Праказаць такія словы?
Зь ім тут разам і бязьвінны
Грознай кары ня міне.
Але дзіва: хмары зьніклі...
Цар цыбук паклаў спакойна.
Скрыва неяк усьміхнуўся
I сказаў: «Ня веру. Не!

Я ня веру гэтым словам.
Мастакі ілгуць заўсёды.
Давядзі, Фэрхат, адвагай,
Што кахаеш ты яе.
Бачыш горы Бісутуну?
Ты павінен іх прымусіць
Гаварыць. Няхай мне славу
Кожны камень там пяе.

I тады табе паверу,
I Шырын за жонку возьмеш,
А тваё каханьне зь ёю
Ўсе вякі перажыве».
Цар лянотна нахінуўся,
I яму цыбук паднесьлі.
Думкі чорныя снавалі
У ягонай галаве.

«А няхай спрабуе шчасьця!
На яго там сьмерць чакае.
Зь Бісутунскіх гор ніколі
Ня прыходзілі назад.
Ён зырвецца з тых сустромаў
I Шырын яму ня ўбачыць...
Цар злаўмільна усьміхнуўся
I сказаў: «Ідзі, Фэрхат!»

I Фэрхат пайшоў шчасьлівы
На захмарныя вяршыні
Легендарнага узвышша
Напярэчкі долі злой.
Дзе арлы адны ўзьлятаюць,
Дзе гуляе толькі вецер,
Чалавек тварыў самотна
Над сустромнаю скалой.

Ён ня бачыў небясьпекі.
У яго адно імкненьне:
Дасягнуць жаданай мэты,
Ідучы ўсім насупор.
Хай навокала сустромы,
Хай прадоньне пад нагамі,
Ён штодня няўтомна-ўпарта
Адмяняў аблічча гор.

Сіла й розум чалавека
I ягоны буйны талент
Падуладныя пачуцьцям,
Іхны слухаюць загад.
Так прымусіла Фэрхата
Ўсемагутнае каханьне
Рэзьбіць горы, і навекі
Так здабыў імя Фэрхат.

Горы горда ўзгаварылі,
Ўзгаварылі, як жывыя.
З тонкавысечаных скалаў
Пазіралі абразы,
Абразы жыцьця Хазроя:
Фэстывалі, ловы, бітвы, —
Фрэскі, зьвітыя пладамі
Вінаграднае лазы.

Вырысоўваліся зырка
Часу слаўныя падзеі
I знаёмыя абліччы
Тагачаснае пары.
Там была адна асобна
Аблюбованая постаць:
Вусны клічуць і сьмяюцца
3-пад адкінутай чадры.

I працягнутыя рукі
Ў тонкіх рысках на далонях.
Далікатнай ножкі вырыс
З расхінутага крыса,
I ў каралях і карунках
Грудзі — дзьве жывыя хвалі.
Быццам гэта з морскай пены
Нарадзілася краса.

Няпрыступную цьвярдыню,
Гэту казачную веліч,
Не пахібяць у стагодзьдзях
Ні віхуры, нi дажджы.
У застыглым лёгкім руху
Зачарованае цела,
Як жывое і, здаецца,
Сэрца ў ім жыве-дрыжыць.

Часта надзіць падарожных
Да сябе магутны помнік,
Паглядзець, за што Фэрхата
На узвышша кінуў лёс:
Ён, Фэрхат, тварыў і мроіў,
I Шырын стаяла блізка.
Празь яе пайшоў на мукі,
Маладосьць сваю панёс.

Як чароўна, калі ўраньні
Сонца косы рассыпала
I на ўзвышшы Бісутунскім
Ажывалі валаты.
Праразаліся з туману
Павырэзьбленыя скалы,
Зіхацелі ў векапомным
Аўрэолі залатым.

I Шырын цішком з гарэму
Пазірала ў даль на горы,
Дзе, ня ведаючы ўтомы,
Ажыўляў граніт разьбяр.
I сама сабе казала:
«Мой Фэрхат — арол бясстрашны.
На вяршынях гор ён горды
I магутны сам, як цар.

Хутка вернецца із славай.
Веру цьвёрда — не загіне.
Прыйдзе ён сюды героем,
Прыйдзе любую забраць.
Разам зь ім жыве каханьне,
Сіла боская, зь якою
На няпройдзенай дарозе
Не павінен паміраць».