Віктар Кунцэвіч - Вярні маю душу...

2

Гучала аркестравая музыка. Хруцкі не быў аматарам інструментальных кампазіцый, дакладней, ён не адчуваў у іх мелодыцы ні кранальнай шчымлівасці, ні летуценнай рамантычнасці. Андрэй адкінуўся на спінку ўтульнага крэсла, адчуў, як штосьці сціскае яму шыю. Здагадаўся, што гэта гальштук. Паслабіў вузел, а потым і зусім зняў і кінуў на суседняе сядзенне: ён не любіў гальштукі і завязваў гальштук толькі аднойчы — калі жаніўся. Хруцкі заплюшчыў вочы і ўслухаўся ў мелодыю. І яна — о дзіва! — захапіла яго. Узрушанасць перарастала ў трывогу, трывога мацнела, поўнілася адчаем і раптам наплываў спакой. Зноў высокую ноту бралі скрыпкі і ажывала трывога. Хруцкі адчуў непрыемную гарачыню ў грудзях. Рука яго пацягнулася да маленькай кішэні каля левага пляча, пальцы намацалі пласцінку з таблеткамі.

— Што гэта — рэфлекс? — падумаў Андрэй. — Я ж не ведаў пра таблеткі... — ён прачытаў назву лекаў, але што магло патлумачыць яму незнаёмае слова? Крыху павагаўшыся, ён выціснуў з пласцінкі белую прадаўгаватую таблетку, узяў мінеральную ваду, рыльца пляшкі якой вытыркалася між сядзеннямі, і прагна запіў таблетку з бутэлькі. Музыка скончылася, з магнітолы аўтаматычна высунуўся дыск. Хруцкі яшчэ колькі хвілін сядзеў нерухома, гарачыня ў грудзях паволі сціхала. Ён узгадаў пра гумавую ляльку і, дастаўшы яе з кішэні, пачаў углядацца ў бліскучыя чырвоныя вочкі. — «Што ж ты, чорцік, нарабіў. Я ж толькі проста пазайздросціў чалавеку, а зайздрасць — яна паўсюдна, яна ўсеабдымная. Дый я і не падумаў, што пытанне пра жарцікі з лёсам задаваў мне ты альбо нейкая там вышэйшая сіла... У мяне было адчуванне: я размаўляю сам з сабою. А ці мог я ў той момант паверыць, што са мною размаўляе хтосьці іншы ці штосьці іншае?»

Маўчыць чорцік. А можа, ён і нічога не казаў раней. І не ўсміхаўся. Але ж Хруцкі яўна памятае ягоную ўсмешку. І вочкі — яны бліснулі чырвоным святлом. А зараз нібыта пацямнелі, зрабіліся барвовымі. Задумаўся Хруцкі. І ўзгадаўся яму выпадак з далёкага дзяцінства, калі было яму гадоў шэсць ці сем. Ягоны дзед Мікалай стаіць у хаце перад люстэркам, а нажніцы — шчоўкшчоўк — акуратненька раўняюць дзедавы вусы. Шчоўкне дзед нажніцамі і ледзь бачная ўсмешка схаваецца ў ягоных вусах. А малы Андрэйка стаіць воддаль, назірае за дзедам і пытаецца: «Дзед, а навошта табе вусы?»

— Для прыгажосці, — адказвае дзед Мікалай, і ўсмешка ўжо не хаваецца ў вусах, а ўспыхвае жаўтаватым колерам, — а яшчэ мой бацька і дзед насілі вусы — можа, і ты іх таксама насіць будзеш.

— У мяне будуць вусы? — здзіўлена пытаецца Андрэйка і пальцамі дакранаецца да верхняй губы. Яму не верыцца, што над ёю вырастуць колкія валасы.

А дзед Мікалай ужо сыпле махорку на шматок газеціны і, прыжмурыўшы вочы, глядзіць на хлопчыка зверху ўніз. Андрэйка ведае, што дзед ездзіў на працу кудысьці вельмі далёка і працаваў там пад зямлёй у нейкіх шахтах. А яшчэ ён чуў ад бабулі Алены, што пад зямлёй «жывуць чэрці», і таму пытае ў дзеда: «Дзеда, а ці бачыў ты пад зямлёй чорта?»

— Бачыў, — адказвае дзед Мікалай. Адказвае сур’ёзна. І вочы ў яго сур’ёзныя, а ўсмешкі і блізка не відаць.

— А ты размаўляў з ім?

— Не, з чарцямі нельга размаўляць. Трэба хрысціцца і казаць — згінь! Казаць і хрысціцца да таго часу, пакуль ён не знікне, а інакш нячысцікі могуць утварыць з табой дзівосныя і вельмі непрыемныя рэчы.

Хруцкі моцна сціснуў у руцэ гумавага чорціка. Гэтую ляльку падараваў яму араб, якога Андрэй падвозіў да аэрапорта. — Сувеніра, — пасміхаўся тады, бліскаючы белымі зубамі, невысокі каржакаваты мужчына.

«Які сам, такія і сувеніры», — падумаў Хруцкі. Але ляльку ўзяў і падзякаваў шчыра: як-ніяк чалавек з замежнай краіны і ставіцца да цябе прыязна, з павагай.

Хруцкі хацеў выкінуць чорціка праз акно, але перадумаў і зноў паклаў яго ў кішэню. Няўтульна пачувалася Андрэю ў чужым целе.

«Трэба штосьці прадпрымаць. Але што? Ісці дамоў? Толькі што падумае жонка, калі нават і выслухае ўсю праўду. Канешне ж, палічыць за вар’ята. А можа, яна зараз ужо там, у бальніцы?.. А што, калі траўмы цяжкія? А што, калі я памёр?.. Цікава. Не, будучы нябожчыкам я, напэўна, не змог бы думаць. Але ж як гэта магло адбыцца? Адкуль гэта? Што гэта? Павінна ж быць у навязлівай чартаўшчыны нейкая прычына, мэта. А калі гэта ўва мне? Калі гэта я раблю сам? Але ж свядома я нічога не задумваў, праўда, летуценна марыў. Зноў жа, думаць-марыць — гэта ж мала, каб нешта рабіць рэальнае»

3

Дзесяць гадоў таму Андрэй Хруцкі скончыў прафтэхвучылішча і атрымаў прафесію токара. Каля года працаваў на аўтазаводзе. За гэты тэрмін паспеў зразумець, што праца, якая патрабуе ўвагі, цярплівасці і засяроджанасці, не для яго. У ім кіпела энергія руху. А тут прыкаванасць да станка на ўсю змену. Калі вярнуўся са службы з войска, даведаўся, што таксаматорны парк горада набірае на паскораныя курсы шафёраў таксі. «Вось гэта маё!» — падумаў тады хлопец. І не памыліўся. Прафесія таксіста прыйшлася яму даспадобы. Хруцкаму імпанавала вазіць людзей, назіраць, размаўляць з імі, камусьці дапамагаць, а часам ад кагосьці атрымліваць падтрымку ці параду. І хоць Андрэй не працаваў, як казалі тады таксісты, на сябе, але заўсёды выконваў план. Ідучы дамоў пасля змены, ён нёс у кішэні неблагі грашовы прыбытак і дзівіўся: чаму гэтыя грошы называюць «чаявымі» — хто б змог выпіць столькі чаю?