Віктар Швед - Выбраныя вершы

Падрыхтаванае на падставе: Віктар Швед, Выбраныя вершы, — Беласток: Беларускае Літаратурнае Аб’яднанне Белавежа, 2000. — Бібліятэчка Беларускага літаратурнага аб’яднання “Белавежа”, Кніжка трыццатая

Рэдактар і аўтар прадмовыЯўген Міклашэўскі

Copyright © 2015 by Kamunikat.org

Кніга вершаў, якую чытач трымае ў руках, ахоплівае падзеі чалавечага лёсу і даваенных, і пасляваенных пакаленняў беларускага насельніцтва беластоцкага краю. У ёй — водгук жыцця апошніх трох чвэрцяў ХХ стагоддзя, калі за кропку адліку ўзяць год нараджэння яе аўтара.

Што ж адбылося за гэты час на Беласточчыне? Адгрымела другая сусветная вайна, канчаткова вызначыўшы межы Польшчы і Беларусі. Ці захавала насельніцтва гэтага краю свае звычаі, абрады, мову і песні? Нешта захавала. Беларускія сяляне могуць яшчэ і паразмаўляць па-беларуску і паспяваць у застоллі свае спрадвечныя песні. А вось моладзь, іх дзеці і ўнукі, амаль не ведае ні сваёй роднай мовы, ні песень. Яна асімілявалася, і ў гэтым ёй памаглі яе бацькі, дзяды і бабулі. У беларусаў няма імунітэту ад асіміляцыі, ад разбурэння свайго нацыянальнага ўкладу жыцця і страты духоўнай спадчыннай культуры. Такімі зрабіў беларусаў на працягу некалькіх апошніх стагоддзяў іх гістарычны лёс. Беларусы ў Польшчы — нацыянальная меншасць, і асіміляцыя тут — з’ява як быццам што заканамерная. Аднак у Польшчы ёсць і беларускія падставовыя школы, гімназіі і ліцэі, а ў Варшаўскім і Беластоцкім універсітах — аддзяленні беларускай філалогіі. Але куды можа паехаць беларуская моладзь беластоцкага краю, каб паслухаць жывую беларускую мову і ўдасканаліць веды па ёй? У Рэспубліку Беларусь? У РБ — таксама асіміляцыя. У гарадах і пасёлках Беларусі беларускай мовы не пачуеш. Трэба ехаць у палескую вясковую глуш. Можа, там пашанцуе пачуць калі не беларускую, дык беларуска-украінска-рускую ці палескую мову.

Такая рэальнасць. Беларусы не хочуць быць беларусамі. Іх гістарычная місія на зямлі, лічыце, вызначана: беларусы — нацыя асімілянтаў.

У зборніку “Выбраных вершаў” Віктара Шведа шмат старонак адведзена працэсу асіміляцыі беларусаў беластоцкага краю.

Лірычны герой паэтычнага зборніка Шведа, прататыпам якога, бясспрэчна, з’яўляеца сам паэт, — беларус, надзелены інтэлектам захавальніка і апантанага абаронцы нацыі, адзін з нешматлікіх носьбітаў нацыянальнай свядомасці і духу беларускага этнасу, і яго боль і перажыванні, звязаныя з гэтым трагічным і, хутчэй за ўсё, вырашальным працэсам у гісторыі беларускага народа, не пакінуць чытача абыякавым.

Кніга “Выбраных вершаў” — паэтычны дзённік, дзённік паэта, у якім ён у форме вершаў занатоўвае ўсе свае назіранні — ад успамінаў пра казачна-шчаслівыя дні бясхмарнага дзяцінства да чалавечых перажыванняў і шкадаванняў, выкліканых непазбежным прыходам дажджлівай і невясёлай пары сталасці, скрухі і пакутлівага роздуму, няўмольнага разбурэння чалавечай асобы самім жыццём.

Кожны чалавек перш-наперш цікавы тым, што і як ён робіць, якія будуе палацы, рэальныя і паветраныя, што вынаходзіць і ўдасканальвае, пра што ў рэшце рэшт марыць і да чаго імкнецца.

А калі ён — творца і сваім талентам прыпісаны да сферы літаратуры ці мастацтва — тым больш.

Той, хто пазнаёміцца з вершамі Віктара Шведа, нават не з’яўляючыся ганаровым членам клуба апантаных прыхільнікаў класічнай ці мадэрнісцкай паэзіі, зацікавіцца і асобай самога паэта. А гэта ўжо нешта значыць.

Кніга “Выбраныя творы” складаецца з дванаццаці тэматычна знітаваных раздзелаў, аднак гэты падзел — умоўны: у кожным з іх прысутнічае асноўны лейтматыў кнігі — прызнанне паэта ў шчырай сыноўняй любові да роднай зямлі, да беднага простага люду і, вядома ж, да бацькоў і родных.

Непаўторнае хараство прыроды і любай жанчыны, радасць сустрэч і смутак расстанняў, невыказны боль па беззваротных стратах, чалавечыя крыўды і абурэнне, захапленне і расчараванне — усё, што прымушае хвалявацца і непакоіцца, любіць і ненавідзець, не абышло засяроджанай увагі і дапытлівага розуму і неспакойнай, як і сам час, душы паэта.

“Я нарадзіўся беларусам” — так называецца адзін з вершаў зборніка. Аднак Віктар Швед нарадзіўся не толькі беларусам, але і паэтам. І, нягледзячы на тое, што ён усё жыццё працаваў у сферы культуры, працаваў у розных установах і на розных пасадах, ён з поўным правам можа сказаць: “Мая прафесія — паэт”.

Але ці можна назваць пісанне вершаў — працай, тым больш сур’ёзным мужчынскім заняткам? Напэўна, не. Прынамсі, так думаюць многія, калі не ўсе, асабліва людзі штодзённай і цяжкай працы.