Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі - Год беларуса - Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка

Серыя заснавана ў 1990 годзе

Укладанне, падрыхтоўка тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі Вячаслава Рагойшы

У Валожыне на вуліцы Савецкай, 49 прыцягвае да сябе ўвагу ўрослая ў зямлю старасвецкая хаціна з прымацаванай да яе шыльдай: «У гэтым доме да 1914 года жыў вядомы беларускі збіральнік фальклору, паэт і публіцыст Стары Улас (Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі)». «Вядомы» — сказана, відавочна, з разлікам на будучае, на перспектыву. Бо хто сёння (на вялікі жаль!) асабліва ведае Старога Уласа? Бо хіба можна назваць вядомым пісьменніка, у якога ні пры жыцці, ні пасля смерці не выйшла ніводнае кніжкі? Аднак наш час тым і вызначаецца, што мы вяртаем з забыцця асобных цікавых творцаў, даём ім новае жыццё, надзяляем шырокай вядомасцю. Упершыню з’яўляецца і кніжка Старога Уласа, пра што, зрэшты, марыў вялікі Янка Купала, нават згодны быў стаць рэдактарам такой кніжкі. Дарэчы, Іван Дамінікавіч і яго жонка Уладзіслава Францаўна былі па чалавечы ўдзячныя Старому Уласу: у Вільні на пачатку стагоддзя ён іх упершыню пазнаёміў, стаў, па сутнасці, іхнім сватам…

Дык хто ж ён быў, Стары Улас? Чым заслужыў нашу ўвагу і павагу?

Нарадзіўся Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі 10(23) сакавіка 1865 года ў валожынскіх сялян Пятра і Людвікі. Бацька яго, каб зарабіць на сям’ю (быў малазямельны), наняўся кухарам у мясцовы маёнтак графа Міхала Тышкевіча, аднаго з багацейшых магнатаў былой Расійскай імперыі. Аднак у 1874 годзе, калі сыну было ўсяго дзевяць гадоў, бацька памірае. Тым жа летам не стала і маці. Круглага сірату ў сваю немалую сям’ю прымае цётка Юзэфа Емільянская. Неўзабаве Уладзіслаў ідзе ў памочнікі да кухара таго ж графа Тышкевіча. Відаць, кемлівы і працавіты хлопец кінуўся ў вочы самому графу. Бо праз некаторы час яго, ужо дзецюка, прызначаюць кухарам, а затым, калі яму было каля трыццаці, ён становіцца аб’ездчыкам і, урэшце, ляснічым.

Кожны дзень Сівы-Сівіцкі конна аб’язджаў бясконцыя лясы графа, абшары Налібоцкай пушчы, судакранаючыся з прыродай ва ўсе поры года і сутак. Родныя краявіды цешылі сэрца, узнімалі настрой, абуджалі прагу творчасці. Праца аб’ездчыка і ляснічага давала магчымасць глыбей спазнаць і само жыццё: клопаты і скупую радасць ваколічных сялян, мітусню засцянковай шляхты, панскія забавы, пыхлівую разбэшчанасць царскіх чыноўнікаў. Усё гэта давала тэмы для вершаў і вершаваных апавяданняў, клалася ў вершаваныя радкі, увасаблялася ў творах пра беларускую восень і зіму, вясну і лета, пра нялёгкую, але адначасова радасную сялянскую працу, пра рэальнае і легендарнае ў жыцці роднага народа. Штодзённыя зносіны з дзесяткамі людзей насычалі лексікон Старога Уласа моўнымі самародкамі, абагачалі яго памяць і ўяву пярлінамі вусна-паэтычнай творчасці.

Сяляне паважалі высокага, прыгожага, з вусамі і невялікай — клінам — бародкай ляснічага, які паводзіў сябе з імі як з роўнымі, спачуваў ім, дапамагаў лесам, заступаўся за іх, калі трэба было, перад самім графам. 3 сялянамі Сівы-Сівіцкі заўжды гаварыў па-беларуску, што выклікала насмешкі, а то і нараканні мясцовага панства і засцянковай шляхты. Нават у роднай сям’і лічылі гэта своеасаблівым дзівацтвам, а то і здрадай «польскасці». Сям’я Старога Уласа была каталіцкай, а ва ўяўленні многіх беларусаў-католікаў каталіцкае веравызнанне атаясамліваецца з польскай нацыянальнасцю. Сам жа паэт-ляснічы веравызнанне і нацыянальнасць выразна адрозніваў. У яго пашпарце ў адпаведных графах было запісана: рэлігія — рымска-каталіцкая, нацыянальнасць — беларусін…

Уладальнікі лясоў не давалі сваім службоўцам доўга затрымлівацца на адным месцы (успомнім хаця б лёс лесніка Міхала — бацькі Якуба Коласа). У 1914 годзе Сівога-Сівіцкага перавялі на службу пад Ашмяны (некаторы час жыў у Варнянах цяперашняга Астравецкага раёна). Праз нейкі час пераехаў з сям’ёю ў Вільню, а ў неспакойным 1920 годзе перабраўся ў Сужаны Немянчынскай гміны Віленскага павета. У 1934 годзе за больш чым саракагадовую службу атрымаў ад графа Тышкевіча кавалак зямлі ў суседніх Шашэльгішках і тут на сваёй гаспадарцы дажыў апошнія гады. Памёр ад запалення лёгкіх 30 верасня 1939 года. Пахаваны на Сужанскіх могілках.