Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

— Дык і мы прывозілі да яго маю старэйшую сястру, у яе быў нейкі нервовы зрыў, і ён яе вылечыў таксама, — сказаў Янка. — Толькі я не ведаў яго прозвішча.

Так яны ішлі лесам, гаворачы, успамінаючы. Тут былі густыя зараснікі грабу, пераважна маладога, тонкага і гонкага, многія дрэўцы проста гнуліся ў дугу і верхам сваім ледзь не даставалі да зямлі. Пачалі сустракацца грыбы — сыраежкі, падбярозавікі, нават праўдзівікі, але нейкія падазроныя, ці не фальшывыя. Янка спрабаваў іх нават на зуб, і яны не былі горкія, але Рагнеда не дала іх браць з сабою.

Урэшце яны выбіліся на край лесу, пайшлі па дарозе. Справа віднеліся хаты вёскі, у якой жыла Янкава сястра. Да яе хаты яны па сцежцы падышлі з тылу, ад хлява, якраз на дварэ ўбачылі жанчыну, і Янка адразу пазнаў сваю матку. Невысокая, у доўгай чорнай спадніцы, у камізэльцы на мультановую, у клетачку, кашулю, у светлай хустцы на галаве, твар быў у маршчынах, загарэлы, вочы запалі. Маці несла з летняе кухні ў хату вялізную патэльню, накрытую анучкаю, і каструлю з адваранаю бульбаю, з якой яшчэ ішла пара — няйначай, толькі што адцэджаная.

— А дзеткі ж мае, я ж нават не падумала, што гэта вы. Палічыла, што так якія людзі ідуць з лесу праз наш двор. А вас мы чакалі з аўтобуса. Ажно вы пехатою! Мо стаміліся? Мо прагаладаліся? Якраз во будзем палуднаваць. Картопля параная, скаварада сала, хопіць на ўсіх.

Рагнеда падзякавала за клопат, сказала, што вельмі вінаватыя перад імі, ішлі лесам, не праз магазін, таму і з пустымі рукамі, хай яны ўжо даруюць.

— Такое бяды! — супакоіла іх маці. — Хіба мы тут тае цукеркі не бачым? Дзецям часам купляем, то і сабе іншым разам якую цукерку ў рот возьмеш. Выкіньце з галавы, каб што...

Тут выйшла на двор Жэня, павіталася — пацалавалася з братавою, з братам, паўшчувала, што не заглядаюць да іх, бедных сваякоў, запрасіла на абед. Яна была паўнацелая, нейкая непаваротлівая, як усё роўна хворая.

У агародчыку перад хатаю стаяў столік, яго накрылі настольнікам, вынеслі некалькі табурэтак, невялікі ўслончык на два пасадачныя месцы, расселіся ўсе, хто быў на той час дома, — яшчэ з хаты выйшла Жэніна малодшая дачка Наташа з дзяўчынкаю гадоў двух, вяла яе за ручку. Гаспа- дар недзе адлучыўся, пайшоў да сваіх «братоў» — тут у іх арганізавалася нейкае «брацтва», начальнік у горадзе нешта на яго сварыцца.

Жэня распытвала, як яны жывуць, ставіла перад кожным жалезную пабяляную талерку, давала відэлец, лыжку, раскладала скрылікі смажанага сала, клала вялікаю лыжкаю бульбу, кіслыя гуркі, а кіслае малако са смятанаю сказала браць усім з аднае місы, як гэта рабілі некалі нашы дзяды. Дачка Наташа толькі што-небудзь прыносіла, дапамагала, а першую скрыпку вяла сама Жэня, як у Будніках Рагнедзіна маці. Старыя не хацелі здаваць сваіх пазіцыяў, цягнулі ўсе самі, пакуль есць яшчэ сілы.

Рагнеда стала расказваць пра сябе, пра Янку — што вось яшчэ варушацца-працуюць, а яна сама ўжо збіраецца на пенсію, а там праз некалькі гадкоў пойдзе і Янка. Пра дзяцей гаварыла як нехаця: што кватэру давялося размяняць, Янкавы дзеці атрымалі двухпакаёўку-хрушчоўку, а Янка асобны пакой у яе, Рагнедзінай кватэры.

— А навошта было разменьваць трохпакаёўку? Няхай бы і жылі там дзеці, — сказала маці, як бы папракнуўшы сына, што ён так зрабіў — размяняў кватэру пасля смерці першае жонкі.

— Можа, я і не разменьваў бы, але ж там сталі пасяляцца Вальчыны сваякі. Адна дзяўчына заняла адзін пакой, другая — другі, а маіх дачок сагналі ў адзін пакой, самы меншы. Ну, я павінен быў зрабіць выгляд, што перасяляюся да дзяцей і прашу іх вызваліць жылплошчу. Я там яшчэ быў прыпісаны, кватэра была на мне. Ну, як яны выселіліся, мы і пачалі шукаць абмен. Гэта доўгая гісторыя, быў пецярны абмен-размен. Выйшла так, што я свой пакой памяняў з жанчынаю, якая жыла ў Рагнедзінай кватэры, стаў яе суседам, — кіўнуў на жонку.

— А Божа, я і не разабралася, што ты нагаварыў, як разменьваў, — успляснула рукамі маці. — Гэтыя гарады — не дай Бог людзям тае пакуты, я там і дня не магу выжыць. Я ж была ў цябе, калі ты з дочкамі і Валькаю жыў яшчэ на нейкай Чарняўскай ці Чарнышэўскай вуліцы.

Янка добра памятаў той прыезд маткі, яна пажыла ў іх некалькі дзён і папрасшася дадому: вада з крана здалася ей не толькі нясмачнаю, але нават шкоднаю для яе. Як потым казала яму сястра Жэня, маці збіралася пажыць у сына хоць бы зіму, ажно не вытрымала і аднаго тыдня. Ёсць няпісанае правіла: старое дрэва не перасаджваюць, яно можа засохнуць. Так і стары чалавек: да чаго ён прывык, да чаго прырос, ад таго ўжо яго нельга адарваць.