— Каб жа так, каб жа так было, як ты кажаш! — падхапіў Янка, які таксама быў пад уражаннем ляснога суладдзя і хараства. — Не забывай, што законы прыроды — гэта не тое, што чалавечыя законы. Законы прыроды ўсталяваў нехта вышэйшы за ўсіх, — ён паказаў пальцам у неба, — а людзі пісалі свае законы самі, стараліся, каб яны былі справядлівыя, не жорсткія, а памяркоўныя, а што выходзіць? Закон паварочваецца супраць чалавека, а не за чалавека, як планавалася. Бо закон перайшоў у рукі ўлады, дзяржавы, і цяпер ён служыць не чалавеку, а дзяржаве. А дзяржава ніколі не была за чалавека, яна жыве з яго працы, паразітуе на ім, а калі чалавек хоча скінуць яе з сябе, улада гатова ўжыць сілу супроць таго чалавека, якога яна павінна абараняць. Чалавеку здаецца, што ён аддае дзяржаве ўсё, што можа, усё, што трэба, а ўлада-дзяржава кажа, што гэтага мала, што яшчэ трэба ўзяць у цябе, чалавеча, каб ты вельмі не ганарыўся, што на табе ўсё трымаецца. На ўладзе ўсё трымаецца, на дзяржаве, а не на табе. Так што давай усё тое, што мы табе скажам, а не дасі — забяром па законе, які ў нас ёсць на ўсякі выпадак. А будзеш брыкацца — дамо табе рады, у нас для гэтага ёсць сіла, якая скруціць любую сілу, што не захоча нам служыць. Так што, як казалі раней у Вялікім княстве Літоўскім і ў Рэчы Паспалітай: ора эт лябора — маліся і працуй.
— Ой, Яначка, суровы ты рэаліст, разбурыў мой светлы замак, які я тут вымудравала. А ты яго — адным махам... Ну навошта так было рабіць? Хай бы ж ты дапамог яго расквеціць, размаляваць ва ўсе колеры вясёлкі, засяліць яго добрымі духамі, светлымі вобразамі, якімі-небудзь незямнымі німфамі і наядамі, каб нам было весялей, святлей, а ты ссадзіў мяне адразу на грэшную зямлю.
— А ты думаеш, што ў гэтым лесе толькі светлыя, святыя справы рабіліся і робяцца? Тут усяго намешана, і ўсе твае маляванні разляцяцца, як пух з дзьмухауца, толькі хай дыхне моцны вецер, наляцяць хмары і грымне гром.
— Ай, не буду я з табою ў лес хадзіць, ты толькі сум наводзіш, на нядобрыя думкі схіляеш, усю паэзію замятаеш ляжалым сатлелым лісцем. Паўзучы рэаліст, як ты пра сябе кажаш. Вельмі табе падыходзіць...
Мо і праўда — дарэмна Янка перасеў з ружовых аблокаў, на якіх яны нядаўна сядзелі, на гэту грэшную зямлю? Дарэмна і Рагнеду скінуў... Але чагосьці яму не хапала ў яе разважаннях, была яна далёкая ад рэальнасці, і гэта ў ёй Янка заўважаў даўно, колькі яе ведаў: яна была трохі паэткаю, мо каб яна пайшла ў філалогію, з яе атрымаўся б неблагі літаратар. Душа ў яе тонкая, паэтычная, яна можа бачыць ці адчуваць тое, чаго не бачыў і не адчуваў «паўзучы рэаліст» Янка, які мог прайсці міма чаго-небудзь такога, перад чым Рагнеда стаяла б як зачараваная, як перад святым абразом ці незвычайнаю з’явай прыроды.
Шырокая, гладкая і не такая ўжо выбітая дарога ў лесе нечакана дала адростак направа, трохі як бы ўздымалася вышэй таго ўзроўню, па якім яны ішлі дагэтуль, — калісьці даўно гэта было. Яны ледзь пралезлі праз навісь галін, дарога была малаезджаная, але звярнулі на яе не выпадкова — іх вёў інстынкт: тут яны калісьці хадзілі. Яны прайшлі яшчэ метраў сто і апынуліся на вялікай паляне.
— А Божа, дык гэта ж тут была леснічоўка! — усклікнула Рагнеда. — Тут жыў ляснік Вячорка. I хата яго стаяла во каля гэтай вялізнае грушы, што цяпер тут адна раскашуецца.
Рагнеда гаварыла праўду, гэтае месца Янка добра ведаў, бо хадзіў па грыбы, як прыязджаў да сястры Жэні, якая тут, непадалёку, пасялілася некалькі гадоў назад. I бачыў яшчэ адзінокую вялікую хату, у якой ніхто не жыў, бо яе гаспадара, польскага лесніка Вячорку, вывезлі Саветы пасля вайны разам з сям'ёю, і дзе яны цяпер — ніхто не ведаў.
А далей, на тым баку паляны, яны ўбачылі некалькі чалавек, якія падграбалі атаву і складалі ў невялікія копкі. Пры дарозе стаяў чырвоны «масквіч» з адчыненымі дзверцамі, ля яго на траве віднеўся трохлітровы слоік з вадою.
— Хоць ты папрасі ў іх вады, — сказала сама сабе Рагнеда. — Але не буду, выцерплю...
Зграбалі атаву малады мужчына, адных гадоў з ім жанчына, мо яго жонка, і старэйшая за іх жанчына, няйначай, маці некаторага з маладых.
Яны мінулі паляну, і Рагнеда пачала расказваць:
— Ведаеш, у вайну зімою я тут была, у гэтых Вячоркаў. Яны мелі дачку, яна вучылася ў гарадку. Моладзь ужо хапалі і вывозілі ў Германію. I вось аднойчы мы ўцякалі ад аблавы, я і яшчэ адна дзяўчынка, прымчаліся да іх. I гаспадар нас разам са сваёю дачкою схаваў у капцы бульбы. Бульбу ўжо бралі, там былі пустоты, шмат саломы. Мы залезлі ўсе трое і прасядзелі некалькі гадзін. Было сыра і холадна, я моцна прастудзілася, балелі ныркі. Прабач, я мачылася крывёю. Усе ўжо лічылі, што мне канцы, нават дактары. Але мяне выратаваў нямецкі доктар, жыў недалёка ад нас, вайсковы. Нават яго прозвішча запомніла — Губер, ужо ў гадах чалавек.
Читать дальше