Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

Так, слова за слова, перайшлі да сваякоў. Маці Янкава зноў пачала:

— Гэта ж нядаўна памерла Верка, дзеда Івана дачка. Яшчэ і жыла б, але дзеткі давялі, дачка з зяцем. П’юць на пару, на матку не зважаюць, яшчэ лаюцца. Перад гэтым зяць быў прапаў, думалі, уцёк з дому. А ён пайшоў на работу, у канцы п’яны зваліўся з ног у некім закутку — і ляжыць. А дачка ледзь знайшла яго, прыцягнула дадому. Маці кажа дачцэ: кінь ты гэтага п’яніцу, вунь цётка Ганя адна пражыла, не захацела другога мужа, пагадавала дзяцей. А дачка крычыць: лепш ты падыхай, ты нам жыць не даеш, а яго я не кіну, ён мне ў сто разоў даражэй, чым ты... Як памірала Верка, сабраліся сваякі, суседзі, прыйшла сястра Ганя. Пазнавала ўсіх, была пры памяці. Потым клікала: мама, мама! Колькі дзён назад зяць сніў сон: прыйшоў Костусь, цесць — ён ужо даўно памёр — ды нейкі заклапочаны вельмі. Пытаюць у яго мужчыны: мо па маму Верку? Не, кажа, па яе прыйдуць два мужчыны. I падае шмат фатаграфіяў, паказвае на двух: во гэты і гэты. А другі і быў якраз яго зяць-зяцёк, што давёў яе да дамавіны...

У Янкі, здаецца, ажно спухла галава ад таго, што тут яму нарасказвалі яго родная маці і сястра Жэня. Добра, што ёсць у цябе, Яначка, свае крэўныя людзі, што з імі ты можаш пагаварыць па душах, што яны, як трэба, паспачуваюць табе ў бядзе, і памогуць, і парадзяць, і ў крыўду не дадуць. Праўда, яны не вунь якія, не багатыя, у іх няма таго, што маюць многія, але затое ў іх шчырыя, адкрытыя душы, гатовыя адклікнуцца на чужое гора і бяду. Бо яны самі шмат яго бачылі, шмат чаго перажылі, а перажытае вучыць чала­века, робіць яго больш відушчым, больш абачлівым і нават мудрым.

Відаць, нешта падобнае перажывала і Рагнеда, якая ў кампаніі не любіла заставацца ў цені, магла паспрачацца, магла стаць першаю скрыпкаю. А сёння яна неяк ненатуральна паводзіла сябе ў кампаніі гэтых людзей, якіх яна яшчэ мала ведала, але якіх добра ведаў яе муж Янка, які вырас побач з імі, якія памагалі яму ўсім, чым маглі, ён пайшоў у свет, у людзі, стаў нейкім трохі вядомым — сяму-таму — пісьменнікам. Таму яна і не хацела «паказвацца», дала ім поўную волю і ўсякую ініцыятыву: я тут госця, вы гаварыце што хочаце, я гатова слухаць — хоць, можа, што і не надта прыемнае для сябе. Нават згодна і на такое...

I ўсё ж такі Рагнеда паставіла кропку ў гэтай доўгай бяседзе-гутарцы, і нават, відаць, здзівіла ўсіх, у тым ліку і самога Янку, бо для яго тое, што яна сказала, было навіною.

Яна пачала трохі здалёк — пра свой дом, пра родны кут і яго ролю ў жыцці кожнага чалавека — не пра сябе канкрэтна. Як гэта важна, калі чалавек, яшчэ дзіцем, расце ў сваім доме, са сваімі бацькамі, братамі і сёстрамі, дзедкамі і бабкамі, побач з нейкаю там жыўнасцю — канём, кароваю, свіннямі, авечкамі, курамі і гусямі. Усё гэта яго выхоўвае, памагае яму расці — і любіць гэта ўсё, і цаніць, і абараняць, калі трэба, нават пакласці галаву, калі так давядзецца. Ён прырастае да ўсяго гэтага, зжываецца з ім, яно ўсё ўваходзіць у яго свядомасць, у душу, робіцца часткаю, а мо нават асноваю, падмуркам яго чалавечага «я».

I тут налятае нейкі віхор, усё гэта, што ён меў і любіў, разбурае, разносіць у шчэпкі, руйнуе — і на тым месцы, дзе стаяў яго дом ці дом яго бацькоў, не застаецца нават і следу, нават падмурка.

— Мы ішлі да вас лесам, — пасля кароткай перадышкі зноў загаварыла Рагнеда, — і па дарозе якраз і бачылі два разбураныя гнязды, бачылі толькі астаткі падмуркаў, і яны ўцалелі толькі таму, што ў лесе. А як у полі — там не застанецца і следу. Як не засталося следу ад тых — не дамоў, а хатаў, у якіх жыў ваш і мой Янка, у якіх жылі вы. Дык вось, вы малайцы, вы збудавалі сабе новы дом ці хату, называйце як хочаце, а вось Янка застаўся без хаты. У яго ёсць толькі гарадская кватэра, адзін выменяны пакой. Ён сам не надта наракае на лёс, ну і няхай. А вось я падумала сабе: няхай у нашага Янкі будзе хоць нейкая сімвалічная хата, трохі падобнае да тое, у якой ён нарадзіўся і рос да дзесяці гадоў у той глухой лясной і балотнай вёсачцы Вадзяніца. I таму я хачу пабудаваць тут на бацькоўскім котлішчы ў нашым гарадку такую хатку, мо яна з цягам часу стане літаратурным клубам, дзе будзе збірацца літаратурная моладзь, а потым можа быць і стане літаратурным музеем Янкі Баркуна. I ўдзячныя нашчадкі нашы будуць прыходзіць туды і здымаць шапкі перад сціплым бюстам свайго земляка, разглядаць яго рукапісы, яго кніжкі — і ганарыц- ца чалавекам, які праславіў свае мясціны — і сваё імя. Што вы на гэта скажаце, шаноўныя сваякі і родзічы?